ΚΟΙΝΩΝΙΚΗ ΕΡΓΑΣΙΑ ΚΑΙ ΚΑΠΙΤΑΛΙΣΤΙΚΗ ΚΡΙΣΗ

Ζούμε σε εποχές που η αντιλαϊκή πλημμυρίδα εξαπλώνεται παντού και απειλεί τους πάντες. Κανείς δεν μπορεί να αισθάνεται ασφαλής, μετά από όσα συνέβησαν τους τελευταίους επτά μήνες, με απαρχή την υπογραφή από την κυβέρνηση της ολιγαρχίας του μισητού μνημονίου. Οι 215 μέρες που μεσολάβησαν από τις 3 Μάη, η αστική τάξη της χώρας, με εκτελεστικό όργανο το αστικό πολιτικό σύστημα - με την κυβέρνηση του ΠΑΣΟΚ να... πρωτοπορεί - πραγματοποίησε τόσες και τέτοιες ανατροπές, που όμοιό τους, δεν έχει υπάρξει τουλάχιστον στη μεταπολεμική περίοδο. Σήμερα, βρισκόμαστε μπροστά σε τέτοιες οδυνηρές καταστάσεις, που μπορούμε να πούμε ότι η αστική τάξη, το πολιτικό της σύστημα και η διεθνής ολιγαρχία, απειλούν ως τη ρίζα την ύπαρξη και το μέλλον του λαού.

Φυσικά, η καταιγίδα και ο ορυμαγδός των μέτρων, δε θα μπορούσε να αφήσει ανέπαφες τις εργασιακές σχέσεις, το πεδίο δηλαδή των οικονομικών σχέσεων, όπου παράγεται το προϊόν και η υπεραξία. Και δεν είναι οι απαιτήσεις της τρόικας, η οποία, με βάση το δεύτερο επικαιροποιημένο μνημόνιο (Αύγουστος 2010), τάχα ζητά την υπερίσχυση των επιχειρησιακών συμβάσεων σε βάρος των κλαδικών, ακόμα και της εθνικής γενικής συλλογικής σύμβασης. Αυτό το ζητά το κεφάλαιο και το υλοποιεί η κυβέρνηση με την τρόικα. Ήδη οι εργοδότες έχουν αποκωδικοποιήσει το μήνυμα της «νέας» εποχής, της μετά το μνημόνιο περιόδου, και έχουν αποθρασυνθεί. Μαζικές απολύσεις δεκάδων χιλιάδων εργαζομένων στον ιδιωτικό τομέα, κυρίως λόγω κρίσης, εκβιασμοί και απειλές για μειώσεις μισθών. Στο χορό έχουν μπει και οι ιδιοκτήτες των μέσων μαζικής ενημέρωσης, που με τη χρήση του κνούτου, εκβίασαν καταστάσεις και πράγματα, και εξώθησαν τους εργαζόμενους να υπογράψουν... οικειοθελώς μειώσεις των αποδοχών τους (περιπτώσεις ΣΚΑΪ, ΣΤΑΡ), ενώ σε άλλες εκδοτικές επιχειρήσεις (π.χ. ΔΟΛ) προχωρούν σε απολύσεις.

Η κυβέρνηση φυσικά είναι γνώστης της κατάστασης αυτής. Και όχι μόνο τη γνωρίζει, αλλά τη διαχειρίζεται εφαρμόζοντας πολιτική νομιμοποίησης των απαιτήσεων των μεγαλοεπιχειρηματιών απροκάλυπτα. Ο διευθύνων του ΔΝΤ, στις 13/4 είχε δηλώσει: «Ο μοναδικός δρόμος για το πρόβλημα του ελληνικού χρέους είναι ο αποπληθωρισμός» και ότι «ο αποπληθωρισμός θα είναι οδυνηρός καθώς θα σημαίνει χαμηλότερους μισθούς και χαμηλότερες τιμές...». Προς το παρόν, βέβαια, βλέπουμε μόνο την καταβαράθρωση των μισθών και την εκτίναξη των τιμών.

Αποκαλύπτεται, δηλαδή, ότι τα είχαν σχεδιάσει από κοινού κυβέρνηση, κεφάλαιο, ΕΕ, ΔΝΤ, όλα από καιρό. Οι μειώσεις των μισθών δεν είναι αίτημα της τρόικας. Είχε συμφωνήσει σε αυτό και η ίδια η κυβέρνηση του ΠΑΣΟΚ, η οποία υποκρίνεται σήμερα ότι... δίνει μάχη για τη διάσωση των μισθών στον ιδιωτικό τομέα. Πρόκειται για άθλιες διακηρύξεις, οι οποίες στόχο έχουν να διασωθεί η ίδια η κυβέρνηση του ΠΑΣΟΚ από τη νέα λαϊκή κατακραυγή. Κατά τα άλλα, έχουν συμφωνήσει σε όλα πίσω από τις κλειστές πόρτες.

Επομένως, δεν προκαλούν καμία έκπληξη οι δηλώσεις Παπακωνσταντίνου, ο οποίος σε συνέντευξή του την Κυριακή 5/12 κάλεσε τους εργαζόμενους να επιλέξουν μεταξύ μείωσης μισθών και ανεργίας. «Δεν είναι ούτε εύκολες, ούτε και ευχάριστες αυτές οι καταστάσεις, αλλά απαντούν στο δίλημμα πολλών επιχειρηματιών και εργαζομένων "μείωση μισθών ή μείωση θέσεων εργασίας"», ανέφερε ο υπουργός Οικονομικών του ΠΑΣΟΚ.
Το ίδιο έργο το είχαμε παρακολουθήσει το 2009, στη λοιπή Ευρώπη, όπου τα ρεφορμιστικά συνδικάτα, με την επίκληση της οικονομικής κρίσης, καλούσαν τους εργαζόμενους να αποδεχτούν μείωση των αποδοχών τους, προκειμένου... να διασωθούν οι θέσεις εργασίας. Φυσικά, όταν η ηγεσία ενός συνδικάτου αποδέχεται τέτοιου είδους διλήμματα και ενθαρρύνει τα μέλη του να αποδεχτούν τους εργοδοτικούς εκβιασμούς, τότε είναι σίγουρο ότι έχει περάσει στην απέναντι όχθη. Δεν εκφράζει πλέον τα εργατικά συμφέροντα, αλλά τα συμφέροντα των εργοδοτών κεφαλαιοκρατών. Οπως η ηγεσία της ΓΣΕΕ και της ΑΔΕΔΥ στην Ελλάδα. Και, βεβαίως, επιβλήθηκε και μείωση μισθών και ταυτόχρονα αυξήθηκε η ανεργία...

Ορισμένες παρατηρήσεις
Επιχειρείται σήμερα από την κυβέρνηση, την εργοδοσία και τους απολογητές του συστήματος, να εμφανίσουν ως φυσικό και πραγματικό (από την άποψη ότι δεν μπορεί να γίνει διαφορετικά) το δίλημμα μείωση μισθών ή απολύσεις. Τι να σου κάνει ο επιχειρηματίας, αν οι δουλειές συρρικνώνονται και τα έξοδα ανεβαίνουν, ακούμε να διερωτώνται οι εκπρόσωποι των εργοδοτών. Οι οποίοι, στο όνομα ότι πρέπει να διασωθεί η επιχείρηση και να μην καταρρεύσει, θεωρούν πολύ φυσιολογικό, είτε να αποδεχτούν οι εργαζόμενοι μείωση των αποδοχών τους, είτε ο εργοδότης να προχωρήσει σε απολύσεις. Συνήθως στην πράξη γίνονται και τα δύο.

Τι μπορεί να απαντήσει κανείς στο δίλημμα αυτό; Κατ' αρχάς, η σημερινή οικονομική κρίση του καπιταλισμού διεθνώς δε σημαίνει και κρίση της κοινωνικής εργασίας γενικά, αλλά κρίση της καπιταλιστικής οργάνωσης της κοινωνικής εργασίας. Η διάκριση αυτή είναι πολύ σημαντική. Η κοινωνική εργασία, έξω από το καπιταλιστικό της περίβλημα, δεν αντιμετωπίζει την παραμικρή κρίση. Σε μία ελεύθερη από καπιταλιστικές δεσμεύσεις και δουλείες κοινωνία, δηλαδή χωρίς ατομική ιδιοκτησία στα μέσα παραγωγής, αλλά με κοινωνική ιδιοκτησία, ο ελεύθερος από εξαρτήσεις παραγωγός, θα μπορούσε να ενωθεί με τα μέσα παραγωγής και να κάνει αυτό που ξέρει καλά. Να παράγει προϊόντα χρήσιμα για την κοινωνία. Να παράγει είδη διατροφής, που αποτελούν τη βάση αναπαραγωγής της εργατικής δύναμης, εργαλειομηχανές και κάθε άλλο προϊόν, που έχει το στοιχείο της κοινωνικής αναγκαιότητας. Σε μία κοινωνία ελεύθερων παραγωγών, όπου τα μέσα παραγωγής δεν κυριαρχούν και δεν εξουσιάζουν τη ζωντανή εργασία των παραγωγών, δεν είναι δυνατή η ύπαρξη ανεργίας, για τον απλούστατο λόγο ότι η κοινωνία αυτή, θα είναι απαλλαγμένη από τις οικονομικές κρίσεις. Κρίσεις, οι οποίες, σε τελική ανάλυση, οφείλονται στο γεγονός ότι τα βασικά μέσα παραγωγής είναι ιδιωτικά, βρίσκονται στα χέρια ιδιωτών κεφαλαιοκρατών, η δε κοινωνική παραγωγή δεν εξυπηρετεί κοινωνικές ανάγκες, αλλά τα στενά, ιδιοτελή συμφέροντα των κατόχων των μέσων παραγωγής.

Αυτή είναι η βάση των καπιταλιστικών κρίσεων. Και πάνω σε αυτήν τη βάση, η οικονομική κρίση εκδηλώνεται και σαν κρίση της καπιταλιστικά οργανωμένης κοινωνικής εργασίας. Και πραγματικά τι συμβαίνει όταν οι κυριότεροι κλάδοι της καπιταλιστικής παραγωγής αντιμετωπίζουν πρόβλημα υπερσυσσώρευσης. Όταν η αγορά έχει στουμπώσει, έχει παραγεμίσει με εμπορεύματα που δεν μπορούν να καταναλωθούν. Δεν μπορούν να καταναλωθούν, όχι γιατί η κοινωνία υπερκαταναλώνει και δεν μπορεί να απορροφήσει την πλεονάζουσα ποσότητα που μένει αδιάθετη στην αγορά. Αλλά γιατί η καταναλωτική ικανότητα των εργαζομένων τάξεων στον καπιταλισμό υπόκειται σε αυστηρούς περιορισμούς που προσδιορίζονται από το ύψος των μισθών. Επομένως, η υπερπαραγωγή είναι σχετική. Μένουν αδιάθετα εμπορεύματα στην αγορά όχι επειδή η κοινωνία έχει καλύψει τις ανάγκες της, αλλά γιατί η περιορισμένη αγοραστική ικανότητα των λαϊκών τάξεων δεν μπορεί να απορροφήσει το σύνολο των παραγόμενων εμπορευμάτων, με αποτέλεσμα μέρος αυτών να μένει αδιάθετο και να πλεονάζει.

Και έχουμε αλυσιδωτές εξελίξεις. Η πληθώρα του κεφαλαίου, που με μορφή χρήματος ή εμπορεύματος, δεν μπορεί να απορροφηθεί από την αγορά. Σ' αυτό ωθεί η πτώση του μέσου ποσοστού κέρδους, κάτι που επιφέρει ένα αποφασιστικό χτύπημα και ένα πισωγύρισμα στη διαδικασία της συσσώρευσης. Υπό την απειλή του μειούμενου κέρδους, το κεφάλαιο αποσύρεται από την παραγωγή και από την εμπορική σφαίρα και αναζητά πιο κερδοφόρες τοποθετήσεις στην πίστη και στα χρηματιστήρια. Η απόσυρση όμως του κεφαλαίου από την παραγωγή και την εμπορική δραστηριότητα (τομείς οι οποίοι συμμετέχουν άμεσα ή έμμεσα στην παραγωγή της υπεραξίας) οδηγεί σε συρρίκνωση της αγοράς, μείωση παραγγελιών σε πτώση των μισθών, η οποία με τη σειρά της επιφέρει νέα συρρίκνωση της οικονομικής δραστηριότητας. Οι κεφαλαιοκράτες, προκειμένου να αντιμετωπίσουν τη χιονοστιβάδα αυτή, προσφεύγουν στην εύκολη λύση της νέας μείωσης των ήδη συρρικνούμενων μισθών και σε μαζικές απολύσεις. Και οι δύο αυτές λύσεις οδηγούν σε νέο περιορισμό της οικονομικής δραστηριότητας, σε μείωση της ατομικής κατανάλωσης, σε νέο περιορισμό της παραγωγής, νέα μείωση παραγγελιών και σε νέες απολύσεις. Η κρίση θα σταματήσει, όταν επέλθει η καταστροφή τού - πάντα σχετικά - πλεονάζοντος κεφαλαίου και η καπιταλιστική συσσώρευση ξεκινά από μια νέα χαμηλότερη βάση.

Μισθοί και ανταγωνιστικότητα
Οι απολογητές του συστήματος, υποστηρίζουν ότι η μείωση των μισθών είναι αναγκαία, προκειμένου να αντιμετωπιστεί το πρόβλημα της χαμηλής ανταγωνιστικότητας της ελληνικής οικονομίας. Ο Γ. Παπακωνσταντίνου, ως εκπρόσωπος των κεφαλαιοκρατών και του ΣΕΒ, το λέει ξεκάθαρα: «Αυτό που κάθε αναλυτής βλέπει παρατηρώντας τα επίσημα δεδομένα για την πορεία των μισθών, της απασχόλησης και του εισοδήματος, είναι ότι πράγματι το μισθολογικό κόστος αυξανόταν πολύ παραπάνω από την παραγωγικότητα. Αυτό είχε αρνητική επίδραση στην ανταγωνιστικότητα της χώρας» (συνέντευξη στη «Ρίαλ Νιους» 12/12/2010).

Οι απολογητές μας ψεύδονται ασύστολα. Μια μείωση των μισθών δεν οδηγεί σε αύξηση της ανταγωνιστικότητας του κεφαλαίου, αλλά σε μια ισόποση αύξηση της μάζας της υπεραξίας και σε μία άνοδο του ποσοστού του κέρδους. Η τιμή όμως πώλησης του εμπορεύματος δεν πρόκειται να μειωθεί από μια μείωση του μισθού. Και αυτό γιατί ο κοινωνικά αναγκαίος χρόνος εργασίας που καθορίζει την αξία (τιμή) του εμπορεύματος, δεν αλλάζει, αλλά παραμένει ο ίδιος. Απλώς με τη μείωση του μισθού, αλλάζει η αναλογία κατανομής της νέας αξίας που παράγει ο εργαζόμενος και μοιράζεται ανάμεσα στον κεφαλαιοκράτη και τον εργάτη με τη μορφή της υπεραξίας και του μισθού. Αν π.χ. η νέα αξία είναι 100 και πριν τη μείωση η αναλογία ήταν 50 υπεραξία και 50 μισθός, μετά τη μείωση του μισθού κατά 10, η νέα αναλογία διαμορφώνεται σε 60 υπεραξία και 40 μισθό. Η τιμή όμως του εμπορεύματος, ούτε μειώνεται, ούτε αυξάνεται. Παραμένει ίδια.

Η τιμή μπορεί να μειωθεί μόνο με την άνοδο της παραγωγικότητας της εργασίας (παραγωγή της σχετικής υπεραξίας). Αύξηση της παραγωγικότητας σημαίνει ότι μειώνεται η ποσότητα της κοινωνικά αναγκαίας εργασίας στη μονάδα του χρόνου για την παραγωγή ενός εμπορεύματος. Αν π.χ. με την παλιά τεχνική βάση ένα αυτοκίνητο παράγεται σε 10 εργάσιμες ώρες, με την αλλαγή της τεχνικής βάσης (άνοδος της παραγωγικότητας της εργασίας) παράγεται πλέον σε 8 ώρες, άρα έχουμε μία άνοδο της παραγωγικότητας της εργασίας 20%, η οποία οδηγεί και σε μείωση της τιμής του παραγόμενου εμπορεύματος.


του Θανάση ΚΑΝΙΑΡΗ

....