Πρόληψη και αντιμετώπιση κινδύνων από δασική πυρκαγιά σε ευαίσθητες περιοχές (Του Δ. ΒΟΡΙΣΗ *)

Οι πρόσφατες πυρκαγιές στην Αττική με τις τραγικές συνέπειες σε ανθρώπινες απώλειες κάνουν επίκαιρη μια συζήτηση που δυστυχώς επανέρχεται κάθε καλοκαίρι. Ιδιαίτερα η φονική πυρκαγιά στο Μάτι φέρνει στο προσκήνιο με τον πιο τραγικό τρόπο την ανυπαρξία μέτρων πρόληψης ώστε να ελαχιστοποιούνται οι συνθήκες εξάπλωσης των δασικών πυρκαγιών αλλά και οι συνέπειές τους.

Οι δασικές πυρκαγιές αποτελούν ένα διαρκή λόγο ελάττωσης των δασών του πλανήτη μας. Κάθε χρόνο μεγάλες εκτάσεις δασών καταστρέφονται από πυρκαγιές. Η οικολογική καταστροφή δεν μπορεί να εκτιμηθεί. Εκτός από αυτό έχουμε πολλά θύματα τόσο μεταξύ των ατόμων που μάχονται την πυρκαγιά όσο και των ατόμων που κατοικούν στην επηρεαζόμενη περιοχή. Το φαινόμενο των δασικών πυρκαγιών είναι ευρύτατα διαδεδομένο στη χώρα μας όπως και σε πολλές άλλες περιοχές του πλανήτη μας.

Η σταδιακή επέκταση των ανθρώπινων δραστηριοτήτων μέσα στο δάσος, όπως η ανέγερση της πρώτης ή της δεύτερης κατοικίας, νόμιμης ή αυθαίρετης, η γειτνίαση των αγρών ή η καλλιέργεια μέσα σε φυσικά ή τεχνητά ή ξεχερσωμένα ανοίγματά του, δημιούργησαν προϋποθέσεις για επέκταση των πυρκαγιών. Στη χώρα μας συμβαίνει το παράδοξο πρώτα μια περιοχή να κτίζεται και μετά να γίνεται το σχέδιο πόλης. Επίσης, η εγκατάλειψη της υπαίθρου, ως συνέπεια της πολιτικής που σταθερά ακολουθήθηκε μετά τον Β' Παγκόσμιο Πόλεμο, οδήγησε στη δραματική αύξηση της καύσιμης ύλης και στην ενοποίηση δάσους και κατοικιών. Δεν γίνεται πλέον κλάδευση για διατροφή οικόσιτων ζώων καθώς και συλλογή ξύλων και κλαδιών για μαγείρεμα, θέρμανση κ.λπ. Αγροί, που περιέβαλλαν τα χωριά, ιδίως σε ορεινές ή ημιορεινές περιοχές έχουν εγκαταλειφθεί και δασωθεί. Συνοψίζοντας μπορούμε να πούμε ότι τα τελευταία χρόνια τα χωριά εισέβαλαν στο δάσος και το δάσος στα χωριά. Πολιτικές διαχωρισμού της κατοικίας και άλλων δραστηριοτήτων από το δάσος καθώς και η πυροπροστασία των οικισμών και μέσω του καθορισμού των χρήσεων γης είναι απαραίτητες. Διάσπαρτες κατοικίες ή άλλα κτίσματα ή αγροί μέσα σε δάσος ή δασική έκταση είναι πολύ δύσκολο ή αδύνατο να προστατευτούν σε ενδεχόμενη πυρκαγιά.

Το κύριο η πρόληψη

Αυτό το γεγονός κάνει ακόμα πιο επιτακτική την ανάγκη για ένα σύνολο μέτρων πρόληψης τα οποία η σημερινή κυβέρνηση αλλά και όλες οι προηγούμενες δεν έχουν λάβει διαχρονικά παρά τις επαναλαμβανόμενες κάθε χρόνο πυρκαγιές, που οδηγούν σε θανάτους, καμένα δάση και αγροτικές καλλιέργειες, υποδομές, σπίτια, περιουσίες. Η προστασία του πληθυσμού, των υποδομών και του περιβάλλοντος από τις πυρκαγιές αποτελεί ένα σύνθετο ζήτημα, με πολλές παραμέτρους.

Αφορά πρώτα και κύρια την πρόληψη των κινδύνων για να μην εκδηλωθεί πυρκαγιά ούτε σε δασική έκταση ούτε σε αστική περιοχή ούτε σε βιομηχανική.

Η πρόληψη προϋποθέτει ότι ο χωροταξικός σχεδιασμός θα λαμβάνει υπόψη το κριτήριο της ασφάλειας και της προστασίας του περιβάλλοντος, της υγείας του λαού.

Προϋποθέτει ότι οι υποδομές, οι εγκαταστάσεις, ο εξοπλισμός θα λειτουργούν και θα συντηρούνται με βάση τις προδιαγραφές ασφάλειας.

Οτι θα υπάρχει επαρκές και εκπαιδευμένο προσωπικό στις βιομηχανικές μονάδες, θα ακολουθούνται διαδικασίες ασφάλειας, θα υπάρχει ουσιαστικός κρατικός έλεγχος του συνόλου των διαδικασιών που απαιτούνται για την πρόληψη.

Ολα τα είδη βλάστησης καίγονται όταν υπάρξει ο κατάλληλος συνδυασμός των παραγόντων που επιδρούν στην έναρξη και εξάπλωση δασικής πυρκαγιάς, αλλά τα διάφορα είδη αυτής παρουσιάζουν μεγαλύτερη ή μικρότερη ευφλεκτικότητα.

Ως πιο εύφλεκτα είδη βλάστησης θα πρέπει να θεωρήσουμε όλα τα χορτολιβαδικά σε ξερή κατάσταση. Από τους θάμνους το πουρνάρι, το σχίνο και τα ρείκια και από τα δένδρα το πεύκο, το πεύκο της Θάσου και τα κυπαρίσσια τα οποία παρουσιάζουν λίγο μεγαλύτερη ανθεκτικότητα από τα πεύκα.

Στα μέτρια από άποψη ευφλεκτότητας είδη θα πρέπει να κατατάξουμε το ρόμπολο το άγριο ή μαύρο πεύκο, το μακεδονίτικο πεύκο, την καστανιά και τα διάφορα είδη δρυός εκτός από το πουρνάρι.

Ως πιο ανθεκτικά είδη, που καίγονται μόνο σε εξαιρετικές συνθήκες, μπορούμε να κατατάξουμε τα έλατα, την οξιά , τη δασική πεύκη και την ερυθρελάτη.

Η παραπάνω κατάταξη της καύσιμης δασικής ύλης τις περισσότερες φορές δεν έχει σχέση με αυτή καθεαυτή τη σύνθεσή της αλλά τις περισσότερες φορές αυτό συσχετίζεται με την περιεχόμενη υγρασία και τον ρυθμό αποβολής της, καθώς και τη μορφή και σύνθεση των οικοσυστημάτων.

Ως στόχο, εκτός των άλλων, θα πρέπει να θέσουμε τη μείωση της ευφλεκτικότητας. Ο τελευταίος αυτός όρος επειδή είναι πολύ γενικός και ποσοτικά μη εκτιμήσιμος, μπορεί να αναλυθεί σε επιμέρους μεγέθη τα οποία είναι δυνατόν να μετρηθούν. Δηλαδή, πρώτον, τη μείωση της πιθανότητας να ξεσπάσει μια πυρκαγιά, δεύτερον, την εξάλειψη των προϋποθέσεων για τη γρήγορη εξάπλωσή της και, τέλος, τη γρήγορη αντιμετώπισή της.

Για τη μείωση της πιθανότητας έναρξης μιας πυρκαγιάς κύριοι παράγοντες είναι η γενικότερη εκπαίδευση, η εξάλειψη των κινήτρων οφέλους και η επαρκής κατά χώρο και χρόνο φύλαξη.

Η δημιουργία συνθηκών που θα εμποδίσουν τη γρήγορη εξάπλωση μιας πυρκαγιάς που εκδηλώθηκε απαιτεί τον σχεδιασμό και εκτέλεση των κατάλληλων δασοκομικών χειρισμών (αραιώσεις, καθαρισμούς, αντιπυρικές ζώνες κ.λπ.). Είναι απαραίτητο τα έργα αυτά να γίνονται ακολουθώντας μια μελέτη και όχι τυχαία και αποσπασματικά.

Τέλος, η γρήγορη αντιμετώπιση προϋποθέτει την ύπαρξη κατάλληλων υποδομών πυρόσβεσης.

Ο κύριος κίνδυνος στις δασικές πυρκαγιές προέρχεται από τη θερμική ακτινοβολία και τον καπνό. Ενας άλλος σημαντικός κίνδυνος προέρχεται από τον φόβο. Ολοι οι άνθρωποι, ακόμα και οι καλά εκπαιδευμένοι πυροσβέστες, έχουν ενδόψυχα τον φόβο ότι μπορεί να περικυκλωθούν από μια πυρκαγιά. Ο φόβος αυτός μπορεί να οδηγήσει σε φοβίες ή ψυχικά τραύματα, ιδίως τα νεαρά άτομα.

Η ένταση της θερμικής ακτινοβολίας που ο γενικός πληθυσμός μπορεί να δεχθεί χωρίς προβλήματα (1% πιθανότητα για εγκαύματα πρώτου βαθμού) για την υγεία του και για απόσταση δέκα μέτρων και για δέκα πρώτα λεπτά είναι φλόγες ύψους 0,5 μέτρων. Το όριο για καλά ενδεδυμένους και εκπαιδευμένους πυροσβέστες είναι φλόγες ύψους 1 έως 1,5 μέτρο. Τα όρια για τον γενικό πληθυσμό έχουν υπολογισθεί με τη χρήση του GREEN BOOK της Τ.Ν.Ο. καθώς και του γενικού κανόνα του ενός δεκάτου (1/10) που προτείνεται από την Ε.Ρ.Α. όταν μεταφέρουμε όρια στον γενικό πληθυσμό που περιλαμβάνει μωρά, ηλικιωμένους κ.λπ.

Ο κίνδυνος για τους ανθρώπους από τον καπνό των δασικών πυρκαγιών δεν έχει ακόμα μελετηθεί αρκετά, σύμφωνα με την υπάρχουσα βιβλιογραφία, αν και όσον αφορά μελέτες που έχουν πραγματοποιηθεί για τη διασπορά άλλων επικινδύνων υλικών θα πρέπει πάντοτε να έχουμε υπόψη μας ότι παραμένοντας σε κλειστούς χώρους, όπως κτίρια, ο κίνδυνος από τον καπνό μειώνεται σημαντικά. Για παράδειγμα, η συγκέντρωση ενός επικίνδυνου υλικού μετά από 30 πρώτα λεπτά μέσα σε ένα κοινό σπίτι είναι το μισό από ό,τι στο εξωτερικό του.

Μέτρα πυροπροστασίας και εκπαίδευση

Για την αποφυγή της μετάδοσης μιας δασικής πυρκαγιάς σε σπίτια ή άλλα οικοδομήματα που βρίσκονται μέσα ή κοντά σε δάσος θα πρέπει να ακολουθούνται οι παρακάτω βασικές αρχές:

• Η εξωτερική κατασκευή του οικοδομήματος πρέπει να είναι από ανθεκτικά στη φωτιά υλικά. Δεν θα πρέπει να χρησιμοποιούνται στο εξωτερικό μέρος του οικοδομήματος υλικά όπως το πισσόχαρτο, πλαστικό κ.λπ. Τα ξύλινα εξωτερικά μέρη θα πρέπει να επαλείφονται ή να εμποτίζονται με κατάλληλο αντιπυρικό υγρό που επιβραδύνει την ανάφλεξη. Η επάλειψη θα πρέπει να επαναλαμβάνεται σε τακτικά χρονικά διαστήματα σύμφωνα με τις οδηγίες του κατασκευαστή του αντιπυρικού υγρού.
• Γυάλινα ανοίγματα αν δεν προστατεύονται με πυράντοχα παντζούρια θα πρέπει να κατασκευάζονται από ειδικό γυαλί.
• Να μην υπάρχουν γύρω από το οικοδόμημα σε θέσεις που μπορεί να επηρεασθούν από την πυρκαγιά εύφλεκτα υλικά, όπως σκουπίδια, ξύλα, δεξαμενές πετρελαίου κ.λπ. Τα υλικά αυτά θα πρέπει να βρίσκονται μέσα σε πυράντοχη κατασκευή, αντοχής τουλάχιστον 30 λεπτών.
• Να καθαρίζονται τακτικά (ανά 15ήμερο περίπου) η αυλή και η στέγη του οικοδομήματος από πευκοβελόνες, ξερά φύλλα, χόρτα κ.λπ. Τα υλικά αυτά θα πρέπει να απομακρύνονται και αν αυτό δεν είναι δυνατό να θάβονται στο έδαφος και σε βάθος τουλάχιστον 20 εκατοστών.
• Τα δένδρα και οι θάμνοι γύρω από το σπίτι θα πρέπει να κλαδεύονται και να καθαρίζονται, τακτικά, από τυχόν υπάρχοντα ξερά κλαδιά. Κλαδιά που εφάπτονται ή βρίσκονται πάνω από τη στέγη θα πρέπει να κόβονται.
• Να τοποθετηθεί μάντρα από άκαυστα υλικά πάνω από την οποία να υπάρχει συρματόπλεγμα με μικρό άνοιγμα βρόχων.
• Να υπάρχουν στην αυλή μια ή περισσότερες βρύσες με λάστιχο το μήκος του οποίου να μπορεί να καλύψει οποιοδήποτε σημείο της αυλής και του οικοδομήματος.
• Οταν υπάρχει πισίνα ή άλλη δεξαμενή νερού να υπάρχει αντλία νερού που να κινείται από μηχανή εσωτερικής καύσης για τη χρήση του νερού στην πυρόσβεση. Στην περίπτωση αυτή είναι καλό το περίβλημα του κτιρίου να καλύπτεται από σύστημα καταιωνιστήρων νερού (sprinkler).
• Εργοστάσια ή άλλα οικοδομήματα που καλύπτονται από μόνιμο υδροδοτικό πυροσβεστικό δίκτυο θα πρέπει να προβλέπουν πυροσβεστικές φωλιές στο εξωτερικό του κτιρίου για την αντιμετώπιση μετάδοσης πυρκαγιάς από το εξωτερικό του κτιρίου.
• Τα ανοίγματα εξαερισμού κ.λπ. που δεν είναι δυνατόν να κλείσουν να φράσσονται με χοντρό, πυκνό, μεταλλικό πλέγμα.

Αν ένα οικοδόμημα βρεθεί στην πορεία μιας δασικής πυρκαγιάς θα πρέπει να γίνουν τα εξής:

• Να κλείσουμε αμέσως όλα τα ανοίγματα του οικοδομήματος. Επίσης να κλείσουν συστήματα εξαερισμού ή κλιματισμού. Εάν υπάρχει τζάκι του οποίου η καμινάδα δεν έχει καλυφθεί με πλέγμα να κλείνεται το «τάμπερ».
• Να βρέξουμε όλα τα εύφλεκτα μέρη. Αν υπάρχει αυτόματο σύστημα ποτίσματος να το θέσουμε σε λειτουργία.
• Ανοίγουμε την εξώπορτα του σπιτιού για τη διευκόλυνση των πυροσβεστών.
• Να μην επιχειρήσουμε την εγκατάλειψη του χώρου εκτός εάν η δίοδος διαφυγής είναι πλήρως εξασφαλισμένη. Η πιθανότητα επιβίωσης σε ένα συμβατικό οικοδόμημα είναι μεγάλη ενώ αντίθετα είναι μικρή μέσα σε αυτοκίνητο το οποίο βρίσκεται μέσα σε καπνούς ή σε φλόγες. Για τη διαφυγή θα πρέπει να επιλέξουμε μία διαδρομή η οποία δεν θα επηρεαστεί από τη θερμότητα ή τους καπνούς καθ' όλη τη διάρκεια της διαφυγής. Ως χρόνο διαφυγής θα πρέπει να υπολογίσουμε το διπλάσιο έως τριπλάσιο από το συνήθως απαιτούμενο. Κατά τη διαφυγή οδηγούμε ήρεμα και με μικρή σχετικά ταχύτητα.
• Εάν διαταχθεί εκκένωση περιοχής θα πρέπει να ακολουθηθούν πιστά οι οδηγίες και οι διαδρομές που δόθηκαν. Οδηγούμε επίσης ήρεμα και με μικρή σχετικά ταχύτητα.
• Οταν πλησιάσει η πυρκαγιά να καταφύγουμε στο εσωτερικό του σπιτιού κλείνοντας όλες τις χαραμάδες με βρεγμένα πανιά τα οποία διατηρούμε υγρά. Η ποσότητα των τοξικών καπνών μέσα σε ένα οικοδόμημα είναι μικρή ακόμα και μετά από μισή ώρα έκθεσης στους καπνούς.
• Μετά τη διέλευση της πυρκαγιάς σβήνουμε αμέσως τις μικροεστίες που παραμένουν.

Στο πλαίσιο ενός ευρύτερου σχεδιασμού Πολιτικής Προστασίας όλα τα παραπάνω θα πρέπει να γίνουν αντικείμενο μαζικής εκπαίδευσης του πληθυσμού και στις πόλεις και στα χωριά, με ευθύνη του κράτους.

Γενικότερα χρειάζεται να ανέβει η λαϊκή οργάνωση, κινητοποίηση, διεκδίκηση.

Η οργή και η αγανάκτηση για τις πυρκαγιές να γίνει πάλη και συσπείρωση γύρω από την πολιτική πρόταση διεξόδου του ΚΚΕ, για την εργατική εξουσία, όπου το ευρύτερο περιβάλλον, τα δασικά οικοσυστήματα και η γη θα γίνουν κοινωνική ιδιοκτησία, δηλαδή θα γίνουν λαϊκή περιουσία και βασικός γνώμονας θα είναι η ασφάλεια και η προστασία του λαού από κάθε φυσική ή τεχνολογική καταστροφή.

Διονύσιος Π. ΒΟΡΙΣΗΣ
Αντιστράτηγος Π.Σ. ε.α.ΔασολόγοςΔιδάκτωρ του Τμήματος Χημικών Μηχανικών του ΕΜΠτ. πρόεδρος της Πανελλήνιας Ενωσης Αποστράτων Πυροσβεστικού Σώματος

www.rizospastis.gr