Η φάμπρικα των εγγυήσεων - κρατική χρηματοδοτήση τραπεζών

Λεφτά δεν υπάρχουν αλλά υπάρχουν εγγυήσεις

Όπως γνωρίζετε (κι αν δεν το γνωρίζετε, είναι ευκαιρία να το μάθετε), το κράτος ξεζούμισε με δυο μνημόνια τους πολίτες του για να πάρει συνολική "βοήθεια" 226,7 δισ. ευρώ. Όμως, αυτό δεν σημαίνει ότι αυτοί οι πολίτες φορτώθηκαν στην πλάτη τους μόνο 226,7 δισ. συν τους τόκους. Δυστυχώς, η πραγματικότητα λέει ότι έχουμε φορτωθεί πολύ περισσότερα. Πόσα; Δεν ξέρω ακριβώς. Θα το δείξει ο χρόνος και μακάρι το νουμεράκι να μη φουσκώσει πολύ. Κι επειδή δεν είναι δυνατόν να καταλάβετε τι εννοώ, ας πάρουμε τα πράγματα με την σειρά.
Στο κείμενο "...και τα κλειδιά στο χέρι (της τράπεζας)" της 7/12/2013, γράφαμε ότι, κατά την πενταετία 2009-2013, το ελληνικό κράτος είχε χρηματοδοτήσει τις τράπεζες με 145 δισεκατομμύρια, από τα οποία τα 127,3 ήσαν εγγυήσεις. Τότε είχα πει ότι διαφωνώ κατηγορηματικά με όσους ισχυρίζονται ότι οι εγγυήσεις δεν είναι λεφτά. Σήμερα θα εξηγήσω τον λόγο της διαφωνίας μου.

Πάμε πίσω στην αρχή τής κρίσης, το 2009. Καθώς τα αδιέξοδα που είχαν δημιουργηθεί από την ανερμάτιστη και ρισκαδόρικη πολιτική τους γίνονταν ασφυκτικά, οι τράπεζες επινόησαν έναν πολύ "κομψό" τρόπο για να βρουν λεφτά: άρχισαν να δανείζουν... τον εαυτό τους! Πώς γίνεται αυτό; Προσέξτε:

Η τράπεζα Α εκδίδει ένα ομόλογο χιλίων ευρώ, το οποίο δεν σκοπεύει να το πουλήσει αλλά να το χρησιμοποιήσει ως εχέγγυο για να πάρει δανεικά από την Ευρωπαϊκή Κεντρική Τράπεζα. Έτσι, η ίδια η τράπεζα γίνεται και εκδότης και αγοραστής αυτού του ομολόγου, δηλαδή δανείζει τον εαυτό της. Έλα, όμως, που η ΕΚΤ δεν μπορεί να αποδεχτεί τέτοια ομόλογα ως εχέγγυα για να δώσει δανεικά! Για σκεφτείτε το λίγο: αν ο δανειζόμενος (η τράπεζα Α, ως αγοραστής τού ομολόγου) δεν αποπλήρωνε το δάνειό του, η ΕΚΤ θα έπρεπε να στραφεί στον εκδότη του ομόλόγου (πάλι η τράπεζα Α). Άρα, για να δώσει τα δανεικά η ΕΚΤ, έπρεπε να βρεθεί άλλος εγγυητής. Μαντέψτε ποιος βρέθηκε! Πολύ σωστά μαντέψατε: το ελληνικό κράτος.

Παρένθεση. Στο κείμενο της 7/12/2013 κάναμε λόγο για εγγυήσεις 145 δισ. ευρώ. Μέχρι τότε, τόσο ήταν το ποσό. Αν προσθέσουμε και τα ομόλογα-μαϊμού του 2014, το νουμεράκι φτάνει στο ύψος των 177,8 δισ. ευρώ. Όσο για το 2015, δείτε τον παραπάνω πίνακα με στοιχεία μόνο του πρώτου πεντάμηνου. Κλείνει η παρένθεση.

Η όλη ιστορία είναι μεν άθλια και τραγική αλλά βγάζει και κάμποσο γέλιο. Αφού μ' αυτά τα ομόλογα οι τράπεζες δανείζουν τον εαυτό τους, δεν έχουν κανένα πρόβλημα να ορίζουν εξωπραγματικά επιτόκια. Για παράδειγμα, στις 6 Φεβρουαρίου 2014 η Τράπεζα Πειραιώς εξέδωσε ένα τέτοιο ομόλογο-μαϊμού με επιτόκιο Euribor+12%, δηλαδή με 12,6%! Ουάου, που θα έλεγε κι ο Βαρουφάκης!

ΦΕΚ 3319, τ.Β', 27/12/2013: Το ελληνικό δημόσιο εγγυάται 3.609.600.000 € για ομόλογο της Alpha Bank.
Δεξιά διαβάζουμε: "Παρέχεται η εγγύηση του ελληνικού δημοσίου προς τους ομολογιούχους...".
Δεν διαβάζουμε, όμως, ότι οι "ομολογιούχοι" είναι μόνο ένας: η Alpha Bank.

Ας επιστρέψουμε τώρα στο παράδειγμά μας για να δούμε πώς δουλεύει η φάμπρικα. Παίρνει το ομόλογο των χιλίων ευρώ (ας πούμε με επιτόκιο 10%) η τράπεζα Α, το περνάει μια βόλτα από το υπουργείο οικονομικών να πάρει σφραγίδα και υπογραφή εγγυητή και το καταθέτει στην ΕΚΤ, η οποία της δίνει δάνειο 700 ευρώ (το 70% της εγγύησης) με επιτόκιο 1%. Έναν χρόνο αργότερα, όταν θα λήξουν το δάνειο και το ομόλογο, τέσσερα πράγματα μπορούν να συμβούν:
(α) Η τράπεζα Α αποπληρώνει το δάνειό της πληρώνοντας πληρώνοντας 707 ευρώ, παίρνει πίσω το ομόλογό της και το σκίζει. Οι πιθανότητες να συμβεί κάτι τέτοιο τείνουν προς το μηδέν.
(β) Η τράπεζα Α εκδίδει νέο ομόλογο 1.010 ευρώ, το καταθέτει ως εγγύηση στην ΕΚΤ (πάντοτε με την εγγύηση του ελληνικού δημοσίου), παίρνει το 70% δάνειο (707 ευρώ ακριβώς), αποπληρώνει την οφειλή της, παίρνει πίσω το πρώτο ομόλογο, το σκίζει και η ζωή συνεχίζεται.
(γ) Στα πλαίσια των "αναγκαίων για την στήριξη της οικονομίας ανακεφαλαιοποιήσεων", το κράτος αποφασίζει να "ενισχύσει" τις τράπεζες με οποιονδήποτε από τους ήδη δοκιμασμένους τρόπους (αγορά μετοχών κλπ). Η τράπεζα Α παίρνει "στήριξη" 707 ευρώ, ξοφλάει τα χρέη της, παίρνει πίσω το ομόλογό της και το σκίζει.
(δ) Η τράπεζα Α χρεοκοπεί. Η ΕΚΤ απευθύνεται στο ελληνικό δημόσιο και ζητάει την εξόφληση των 707 ευρώ. Αν το κράτος πληρώσει αμέσως, τότε οι έλληνες πολίτες χάνουν 707 ευρώ. Αν το κράτος δεν πληρώσει, το ομόλογο-μαϊμού περνάει στην κατοχή τής ΕΚΤ, η οποία εγείρει πλέον αξιώσεις κατά του ελληνικού δημοσίου για 1.100 ευρώ (χίλια η ονομαστική αξία συν 10% ο τόκος). Να γιατί η τράπεζα όρισε το απίθανο 10% ως επιτόκιο: για να κάνει το ομόλογό της πιο θελκτικό στην ΕΚΤ.
Θα μπορούσε να πει κάποιος ότι όλα τα παραπάνω είναι θεωρητικά και ότι μέχρι σήμερα οι τράπεζες εξυπηρετούν κανονικά τα ομόλογα-μαϊμού τους, οπότε το κράτος δεν έχει καμμιά ουσιαστική επιβάρυνση. Δυστυχώς, τα πράγματα δεν είναι τόσο απλά και θα το εξηγήσουμε αυτό. 

  

Η φάμπρικα των εγγυήσεων

 

Κατά την περίοδο 1995-2009, το ελληνικό δημόσιο εγγυήθηκε ομολογιακά δάνεια άνω των 10 δισ. ευρώ υπέρ "φορέων γενικής κυβέρνησης" (του ευρύτερου δημόσιου τομέα, όπως λέμε). Τα έξι δισ. απ' αυτά αφορούσαν τον ΟΣΕ και για τις σχετικές εγγυήσεις εκδόθηκαν 18 υπουργικές αποφάσεις μέσα σ' αυτή την δεκαπενταετία. Εξυπακούεται ότι οι αποφάσεις εκδίδονταν κανονικά και δίχως ολιγωρίες είτε ήταν το "εκσυγχρονιστικό" ΠαΣοΚ του Σημίτη στην κυβέρνηση είτε ήταν η "σεμνή και ταπεινή" Νέα Δημοκρατία του Καραμανλή.
Ανοίγουμε παρένθεση. Δημόσιος τομέας, θα μου πείτε, οπότε καλώς έκανε το δημόσιο και εγγυήθηκε. Ναι μεν, αλλά... πώς; Με απλές υπουργικές αποφάσεις; Ούτε μία από τις χιλιάδες (όπως θα δούμε παρακάτω) περιπτώσεις παροχής εγγυήσεων δεν ήρθε στην βουλή για συζήτηση ή έστω για ενημέρωση! Προφανώς, για την δημοκρατία δεν είναι κακό να αναλαμβάνει η χώρα δεσμεύσεις και υποχρεώσεις δισεκατομμυρίων με μια υπουργική υπογραφή. Μη ξεχνάμε ότι λίγο αργότερα θα αρκούσε η υπογραφή τού Γιώργου Παπακωνσταντίνου για να αναλάβει η χώρα μνημονιακές δεσμεύσεις. Αυτό ως σχόλιο. Κλείνουμε την παρένθεση και πάμε παρακάτω.

Κρατικός προϋπολογισμός 2015: Για καταπτώσεις, 818 εκατ.(ιδιώτες: 151 εκατ.) - Για εξοπλισμούς 700 εκατ.

Κάποια στιγμή, οι κυβερνήσεις μας αποφάσισαν να ξεπουλήσουν τον ΟΣΕ. Κοντά στην εγκληματική διαχείριση των διορισμένων διοικήσεων (θυμηθείτε τα ηλεκτρικά βαγόνια που αγοράσαμε και τ' αφήσαμε να σκουριάζουν στα αμαξοστάσια επειδή δεν έχουμε ακόμη ηλεκτρικές μηχανές ή ηλεκτρικές γραμμές!), ήρθε και η συντονισμένη κυβερνητική προσπάθεια απαξίωσης του ΟΣΕ (θυμηθείτε τον Χρυσοχοΐδη να καταργεί ολόκληρη την γραμμή Πελοποννήσου αλλά και άλλες γραμμές και δρομολόγια ως... ασύμφορα!), καθ' ότι έτσι ο Οργανισμός θα πουλιόταν φτηνότερα και γρηγορώτερα. Φυσιολογικά, λοιπόν, όταν το 2009 έφτασε η ώρα να πληρωθούν τα ομόλογα, ο ΟΣΕ σήκωσε τα χέρια ψηλά και η οφειλή ματακυλίστηκε στο ελληνικό δημόσιο, ως εγγυητή. Επειδή δεν φαίνεται πως ο Οργανισμός θα καταφέρει πλέον να καλύψει κάποια από τις τέτοιου είδους υποχρεώσεις του, υπολογίζεται ότι το κράτος θα πληρώσει μέχρι το 2018 για τα ομόλογα του ΟΣΕ κάπου 5 δισ. ευρώ ακόμη. Αυτά για την ιστορία και προχωρούμε.
Όταν εκεί στα τέλη τού 2009 άρχισε το σούσουρο για το πόσα είναι τα ελλείμματα της Ελλάδας και πόσα τα χρέη της, η Ευρωπαϊκή Ένωση (καθ' υπόδειξη της Eurostat) επέμεινε να προστεθούν στο δημόσιο χρέος τής χώρας και οι εγγυήσεις για τα ομολογιακά δάνεια του ΟΣΕ. Κατά την άποψή μου, η επιμονή των ευρωπαίων ήταν σωστή. Είτε μας αρέσει είτε όχι, ο έλληνας φορολογούμενος θα πληρώσει τους τζερεμέδες (όπως πάντα) κι ας λένε κάποιοι "δημιουργικοί λογιστές" ότι μπορεί ο ΟΣΕ κάτι να δώσει άρα οι μελλοντικές πληρωμές δεν είναι βέβαιες. Στην ουσία, είναι και παραείναι.
Πάμε τώρα να δέσουμε την παραπάνω ιστορία με όσα είπαμε χτες. Εφ' όσον το ελληνικό δημόσιο έχει εγγυηθεί τα ομόλογα των τραπεζών, πρέπει να καταγράψει στις υποχρεώσεις του τα αντίστοιχα ποσά, ακριβώς όπως έκανε με τον ΟΣΕ. Θα μου πείτε ότι δεν είναι το ίδιο γιατί οι τράπεζες πληρώνουν. Ε, και; Η υποχρέωση είναι υποχρέωση κι αυτό δεν αλλάζει. Εγγράφεται κανονικά και απλώς διαγράφεται όταν πάψει να υφίσταται. Αυτό λέει η υγιής σκέψη και έτσι λειτουργεί η λογιστική από δημιουργίας τού κόσμου. Μόνο που, αν κάναμε όσα λέει η υγιής σκέψη και η λογιστική επιστήμη (λογιστική: από το ρήμα λογίζομαι, δηλαδή σκέφτομαι σωστά), θα είχαμε ένα μικρό προβληματάκι: θα δείχναμε χρέος 250% του ΑΕΠ, αντί για 180% που δείχνουμε τώρα και οι οίκοι αξιολόγησης θα έπρεπε να φτιάξουν καινούργια βαθμίδα, κάτω από τα "σκουπίδια", για να κατατάξουν τα ελληνικά ομόλογα.
Έτσι, λοιπόν, η ελληνική κυβέρνηση και οι ευρωπαίοι επαΐοντες βρήκαν έναν ωραίο τρόπο για να ξεπεράσουν το πρόβλημα. Εφηύραν έναν καινούργιο λογαριασμό για να καταγράψουν αυτές τις περίφημες εγγυήσεις: ενδεχόμενες υποχρεώσεις (contingent liabilitιes)! Παναπεί; Δεν χρωστάω αλλά μπορεί και να χρωστάω και να μη το ξέρω; Ή, μήπως, χρωστάω αλλά δεν είναι σίγουρο ότι θα πληρώσω κιόλας; Γελάνε και οι πέτρες.

Από την έκθεση του Λ. Ρακιντζή: Εγγύηση 1.760.000 ευρώ υπέρ της ΠΑΕ ΠΑΟΚ εν αγνοία των υπουργών.

Η ιστορία θα έκλεινε εδώ, με γέλια, αν δεν είχε και συνέχεια που μάλλον θα οδηγήσει σε κλάματα. Το 2012, έφτασε στα χέρια τού τότε αναπληρωτή υπουργού οικονομικών Φίλιππου Σαχινίδη μια έκθεση, σύμφωνα με την οποία, κατά την περίοδο 2006-2011, 15.000 κρατικές και ιδιωτικές επιχειρήσεις πήραν δάνεια συνολικού ύψους 5,5 δισ. με την εγγύηση του ελληνικού δημοσίου! Αναμεσά τους η Αττικό Μετρό (2,16 δισ.), η Αττική Οδός (553,3 εκατ.), η ΔΕΗ (1,57 δισ.) κλπ. Μέχρι και η λίαν προβληματική ΠΑΕ ΠΑΟΚ είχε πάρει τέτοιο δάνειο!
Ο Σαχινίδης ανέθεσε την υπόθεση στον γενικό επιθεωρητή δημόσιας διοίκησης Λέανδρο Ρακιντζή, η έρευνα του οποίου έβγαλε μερικά μεγάλα λαβράκια. Μεταξύ αυτών:
- (α) Φαίνεται πως κάποιοι ήξεραν πως αυτές οι εγγυήσεις ήσαν αντίθετες προς την κοινοτική νομοθεσία, γι' αυτό οι συγκεκριμένες αποφάσεις παίρνονταν δίχως να ενημερωθεί η Κομμισσιόν.
- (β) Δίνονταν εγγυήσεις για δάνεια ιδιωτικών επιχειρήσεων δίχως να υπάρχουν οικονομοτεχνικές μελέτες που να πιστοποιούν την βιωσιμότητα των δανειοδοτούμενων.
- (γ) Το δημόσιο δεν μπορούσε να παρακολουθήσει την πορεία των δανείων για τα οποία εγγυόταν, επειδή δεν είχε κατάλληλο πληροφορικό σύστημα (!).
- (δ) Οι τράπεζες δεν έκαναν κανέναν έλεγχο προκειμένου να δώσουν δάνεια εγγυημένα από το κράτος. Ακόμη κι αν ήταν φανερό ότι η δανειοδοτούμενη επιχείρηση δεν θα μπορούσε ποτέ να αποπληρώσει το δάνειό της, η τράπεζα της το έδινε και μετά πήγαινε στο κράτος και εισέπραττε.
Η ιστορία διέρρευσε και ο μπουχός που σηκώθηκε έφτασε ως τις Βρυξέλλες. Η Κομμισσιόν έστειλε επιστολή στον τότε υπουργό οικονομικών Γιάννη Στουρνάρα, ζητώντας του να βάλει τέλος σ' αυτή την φάμπρικα των εγγυήσεων. Παράλληλα, το Νομικό Συμβούλιο του Κράτους εξέδωσε γνωμάτευση, σύμφωνα με την οποία η παροχή ενισχύσεων με την μορφή ρύθμισης οφειλών ή δανείων με την εγγύηση του δημοσίου συνιστά παράνομη κρατική ενίσχυση. Συνεπώς, οι κρατικές εγγυήσεις πρέπει να θεωρούνται άκυρες εξ αρχής, οπότε οι αρμόδιες υπηρεσίες δεν πρέπει να ικανοποιούν τα αιτήματα των τραπεζών για κατάπτωση αυτών των εγγυήσεων(!).
Τότε, ο Στουρνάρας έφτιαξε μια νομοπαρασκευαστική επιτροπή και μια ομάδα εργασίας, που θα επεξεργάζονταν έναν νέο νόμο για τις εγγυήσεις του δημοσίου. Μέχρι σήμερα, αν είμαι επαρκώς ενημερωμένος, δεν έχει αλλάξει κάτι σημαντικό. Μάλλον δεν μπορεί να βρεθεί τρόπος ώστε να απαγορευτεί η παροχή εγγυήσεων σε όλους πλην τραπεζών...

23/1/2014: Ο Λ. Ρακιντζής δίνει στον πρόεδρο της δημοκρατίας Κ. Παπούλια την έκθεσή του περί γραφειοκρατίας

Επίλογος. Στις 12 του περασμένου Νοέμβρη, 22 βουλευτές τού ΣυΡιζΑ κατέθεσαν στην βουλή ερώτηση προς τον τότε υπουργό οικονομικών Γκίκα Χαρδούβελη με θέμα "Δάνεια με εγγύηση του Ελληνικού Δημοσίου και καταπτώσεις εγγυήσεων περιόδου 2009-2014". Τότε πήραν απάντηση, η οποία πιστοποιεί ότι το κράτος πλήρωσε καταπτώσεις εγγυήσεων εντός γενικής κυβέρνησης περίπου 5 δισ. ευρώ και εκτός γενικής κυβέρνησης (ιδιώτες) πάνω από 90 εκατ. ευρώ σ' αυτή την περίοδο. Αν ρωτούσαμε σήμερα τον αριστερό υπουργό οικονομικών περί του τι έχει γίνει ως τώρα μέσα στο 2015, τί θα μας απαντούσε;

 

Cogito ergo sum