Ένας από τους 200 της Καισαριανής: ΗΛΙΑΣ ΚΑΚΑΛΙΟΣ

Ο Ηλίας Κακαλιός ήταν το πρώτο από τα πέντε παιδιά της οικογένειας. Τ’ άλλα τέσσερα ο Στρατής, η Βλωτίνα που «έφυγε» πολύ νωρίς από επιλόχειο πυρετό, η Μηλιά κι ο Παναγιώτης. Πατέρας τους ο Νικόλας και μάνα τους η Βασιλική. Είχαν ακόμα έναν αδερφό, τον Γρηγόρη, από τον πρώτο γάμο του πατέρα τους.

Από μικρός του άρεσε να διαβάζει. Δύσκολοι όμως οι καιροί για σπουδές, ιδιαίτερα για τη φτωχολογιά. Δεν άργησαν οι πνευματικές του ανησυχίες να ‘ρθουν σε επαφή με τις επαναστατικές ιδέες του νεαρού, τότε, ΚΚΕ. Μπολιάστηκε μ’ αυτές. Πολύ σύντομα εντάχθηκε στην ΟΚΝΕ και αναδείχτηκε Γραμματέας της Οργάνωσης Αγιάσου που εξέδιδε και δική της εφημερίδα τότε! Στη συνέχεια έγινε μέλος του ΚΚΕ.

Η αδερφή του η Μηλιούδα, κατά κόσμον Μηλιά, λέει: «Ο πατέρας μας πέθανε το 1931, ο Ηλίας ήταν τότε 18 χρονών. Όταν η ανέχεια ανάγκασε τη μάνα μου να πουλήσει το περιβόλι ο Ηλίας στεναχωρήθηκε πολύ. Εκεί πήγαινε και διάβαζε το Ριζοσπάστη με τις ώρες. Τον έφερνε ο άντρας μου καλά τυλιγμένο και κρυμμένο στη μηχανή του αυτοκινήτου. Τότε βέβαια ήμουν ένα μικρό κορίτσι. Ούτε που μου περνούσε από μυαλό ότι αυτός θα γινόταν κάποτε άντρας μου»

Ο Ηλίας ήταν ράφτης στο επάγγελμα και μαζί με άλλους συντρόφους ίδρυσαν τη Συνεργατική Ραφτάδων Αγιάσου. Ήταν άνθρωπος με χιούμορ και χωρατατζής, έγραφε και σατυρικούς στίχους. 

Μια φορά, έφηβοι πια, κρύφτηκε κάτω από τη σκάφη που ήταν στο χολ κι άρχισε να χτυπά ρυθμικά τακ- τακ τη σκάφη.

- Ακούσατε τίποτα; Ρώτησε η μάνα τα άλλα τα παιδιά.

- Ναι, απάντησαν αυτά και βγήκαν έξω να δουν αν είναι κανείς.

- Κανένας δεν είναι, είπαν.

Στο τρίτο χτύπημα η μάνα το βρήκε: Ο Άγιος Φανούριος θα ΄ναι που ξέχασα ν’ ανάψω το καντήλι του! Κι έτρεξε γρήγορα να πάρει το λαδικό για ν’ ανάψει το καντήλι του αγίου στο εικονοστάσι. Μέχρι που να πάει να φέρει το λαδικό, ο Ηλίας βγήκε από τη σκάφη και κρύφτηκε κάτω από τον καναπέ που ήταν στο δωμάτιο με το εικονοστάσι. Για να φτάσει κανείς το εικονοστάσι με το καντήλι, έπρεπε να ανέβει πάνω στον καναπέ. Αυτό έκανε και η μάνα του.

Την ώρα που η κυρά Βασιλική έχυνε το λάδι στο καντήλι ο Ηλίας ανασήκωνε συνέχεια τον καναπέ. Σταμάτησε όταν πια άναψε το καντήλι.

- Νάτο το θάμα! είπε η καημένη. Μέχρι ν’ ανάψω το καντήλι ο καναπές αναπηδούσε! Η πίστη μας είναι ζωντανή! Ο Άγιος Φανούριος ξεθύμανε άμα άναψα το καντήλι!

Και τότε, βγήκε ο Ηλίας από τον καναπέ, λέγοντας: είδατε πως γίνονται τα θάματα;

Όσο διάβαζε κι άνοιγε το μυαλό του τόσο έμπαινε στην πολιτική δράση.

Όπως αναφέρει ο Παναγιώτης Κουτσκουδής σε έρευνα του για τον Ηλία Κακαλιό, στο πολιτικό μνημόσυνο που έγινε στις 31 Μάη 1936 στον Κήπο της Παναγιάς για τα θύματα της δολοφονικής κρατικής τρομοκρατίας λίγες μέρες νωρίτερα στη Θεσσαλονίκη, ανάμεσα στους ομιλητές ήταν κι ο Ηλίας που κάλεσε τους Αγιασώτες να αγωνιστούν ενάντια στη διαφαινόμενη δικτατορία του Μεταξά.

Επόμενο ήταν να μπει στο στόχαστρο του καθεστώτος και των κάθε λογής εθνικοφρόνων του χωριού. Τον συλλαμβάνουν με το «Ιδιώνυμο» και τον στέλνουν εξορία στη Σίκινο.

Το 1929 η κυβέρνηση Βενιζέλου ψήφισε στη Βουλή το νόμο 4229/1929, «Περί μέτρων ασφαλείας του κοινωνικού καθεστώτος και προστασίας των ελευθεριών των πολιτών». Το περίφημο «Ιδιώνυμο». Το άρθρο 1, παράγραφος 1, ορίζει: «Όστις επιδιώκει την εφαρμογή ιδεών εχουσών ως έκδηλον σκοπόν την δια βιαίων μέσων ανατροπήν του κρατούντος κοινωνικού συστήματος ή την απόσπασιν μέρους ή όλου της Επικράτειας ή ενεργεί υπέρ της εφαρμογής αυτών προσηλυτισμόν, τιμωρείται με φυλάκισιν τουλάχιστον εξ μηνών. Προς τούτοις επιβάλλεται δια της αποφάσεως και εκτοπισμός ενός μηνός μέχρι δυο ετών εις τόπον εν αυτή οριζόμενον. Με τας αυτάς ποινάς τιμωρείται και όστις, επωφελούμενος απεργίας ή λοκ- άουτ, προκαλεί ταραχάς ή συγκρούσεις».

Ποινικά αδικήματα η διάδοση των ιδεών, οι απεργιακές κινητοποιήσεις, οι επαναστατικές ιδέες! Επικίνδυνο το ΚΚΕ! Πρέπει να παταχθεί!

Στην Σίκινο τον κράτησαν τέσσερις μήνες και μετά τον άφησαν. Επανερχόμενος στην Αγιάσο συνέχισε με περισσότερο ζήλο την πολιτική του δράση.

Συχνά αρθρογραφούσε στην «ΗΧΩ», τοπική βδομαδιάτικη εφημερίδα της Αγιάσου. Στο φύλλο της Κυριακής 7-6-1936 σε άρθρο του με τίτλο «Στο περιθώριο της ζωής», γράφει:

«Σ’ όλη τη χώρα γοργά και σταθερά ένα τεράστιο λαϊκό απεργιακό κύμα τραντάζει τα εκατομμύρια των εργαζομένων, των απόκληρων της ζωής. Σ’ όλη τη χώρα ένας αγέρας φυσά, αγέρας ενάντια στην άχαρη ζωή του άνεργου εργάτη, του κατεστραμμένου αγρότη, του χρεωμένου μικροϊδιοκτήτη και του επαγγελματία με μόνο πελάτη το φοροεισπράκτορα. Σ’ όλη τη χώρα όλοι εκείνοι που κοινοί πόθοι, μα και κοινές συνθήκες τους συνδέουν, αδυνατώντας ν’ αντέξουν σ’ αυτή τη μαρτυρική ζωή, ενωμένοι διεκδικούν ένα καλύτερο γι αυτούς αύριο, δηλώνοντας πως δεν είναι διατεθειμένοι να πεθάνουν απ’ τις στερήσεις και την πείνα, μέσα σε υπερπαραγωγή προϊόντων. Από όλη τη χώρα καθημερινά μας έρχεται το μήνυμα, μα κι η κραυγή των εργαζομένων πως προτιμάνε το θάνατο παρά την αφόρητη αυτή ζωή.  Σ’ όλο τον κόσμο ο Λαός πραγματοποιώντας το λαϊκό μέτωπο πάλης αποφάσισε να λύσει μόνος του τα ζητήματα που τον απασχολούν παρόλη την αντίδραση του «υπερταξικού κράτους». Ο Λαός ανεξάρτητα από πολιτικές πεποιθήσεις ενωμένος παλεύει και ζητά μια καλύτερη ζωή. Χρόνια τώρα υπέμενε μοιρολατρικά, χωρίς να τον προσέχει κανείς. Όλες του οι παρακλήσεις πετιόντουσαν στον κάλαθο των αχρήστων. Στον κάλαθο κείνο που πετάχτηκε το υπόμνημα του συλλαλητηρίου της Αγιάσου. Μα τώρα η ζωή έγινε προβληματική και αυτό ακόμα το ξεροκόμματο είναι δύσκολο να εξασφαλισθεί. Ο περισσότερος παραγωγικός κόσμος μένει χωρίς δουλειά και η πόρτα του μπακάλη για πίστωση έχει πια κλεισθεί. Πάνω από τον εργαζόμενο λαό φυσάει αγέρας της απόγνωσης μα και αγέρας για τη λευτεριά για μια καλύτερη και πιο ευτυχισμένη ζωή. Τα τελευταία γεγονότα είναι η απαρχή της πάλης του λαού για τη διεκδίκηση του δρόμου προς τη ζωή, προς την ευτυχία, προς τον πολιτισμό.»

Λίγους μήνες πριν την τεταρτοαυγουστιανή δικτατορία του 1936, παρά τις ενδοαστικές αντιθέσεις, τα αστικά κόμματα αποφάσισαν να παραδώσουν την εξουσία στο Μεταξά. Στις 30 Απρίλη η Βουλή ψήφισε το κλείσιμό της για πέντε μήνες! Φιλελεύθεροι, Λαϊκοί, Παλάτι, Εγγλέζοι που είχαν μεγάλα οικονομικά συμφέροντα και η ντόπια πλουτοκρατία έφεραν τη δικτατορία. Μόνο το ΚΚΕ προειδοποιούσε για την επερχόμενη δικτατορία και καλούσε το λαό να ξεσηκωθεί. Και να ματαιώσει τα φασιστικά δικτατορικά σχέδια του Μεταξά. Καθόλου τυχαίο το ότι εκείνη την περίοδο οι ιμπεριαλιστικές χώρες της Δύσης έσπρωχναν τη Γερμανία του Χίτλερ κατά της Σοβιετικής Ένωσης. Ήθελαν στήριγμα κι απ’ το νότο. Την Ελλάδα αλλά ελεγχόμενη με παράνομο ΚΚΕ και λαό προσκυνημένο.  

Όταν κηρύχτηκε η δικτατορία της 4^ης Αυγούστου 1936 ο Ηλίας κρύφτηκε στο βουνό τρεις μήνες για να μην τον συλλάβουν και τον στείλουν εξορία. Κι όταν ήρθε η μέρα να καταταγεί στο στρατό, κατέβηκε από το βουνό και παρουσιάστηκε στη στρατολογία στη Μυτιλήνη. Έτσι, όχι μόνο γλίτωσε τα βάσανα της εξορίας αλλά και στις εξόδους, τις διανυκτερεύσεις και τις άδειες του δινόταν η ευκαιρία να προσφέρει ότι μπορούσε στο κίνημα.

Κάποτε τη παραμονή του 1937 ή 1938 – δε θυμάται ακριβώς η Μηλιούδα – μαζί με άλλους συντρόφους γέμισαν το βράδυ με συνθήματα για την Εργατική Πρωτομαγιά πάνω σε κόκκινα πανό, το χωριό κοκκίνισε η Αγιάσος. Άμα τελείωσαν ο Ηλίας έφυγε τα μεσάνυχτα με τα πόδια στη Μυτιλήνη και το πρωί μπήκε στο στρατόπεδο.

Τη παραμονή της απόλυσής του από το στρατό, Δεκέμβρης του 1938, κι ενώ ετοίμαζε τα πράγματα του για να επιστρέψει στην Αγιάσο του στέρησαν τη χαρά να δει τη μάνα του, τ’ αδέρφια του, τους συντρόφους του, τους φίλους του, το χωριό του, αναγγέλλοντας του πως τον παίρνουν πάλι εξορία κατευθείαν από το στρατόπεδο.

«Είχαμε ετοιμάσει φαγητό με κρέας, βασιλόπιτα, φοινίκια και χαρά χαρούμενοι περιμέναμε τον Ηλία να ‘ρθει απολυμένος στην Αγιάσο. Μα δε φάνηκε ποτέ. Την άλλη μέρα μάθαμε ότι τον έστειλαν κατευθείαν στην εξορία. Τι στενοχώρια πήραμε…»  λέει η Μηλιούδα. 

Τον πήγαν στη Σίφνο και από κει στην Ανάφη. Στην Ανάφη έμεινε κοντά πέντε χρόνια. Κρύο, πείνα, αρρώστιες, στερήσεις, κακουχίες. Να τι γράφει, ανάμεσα σε άλλα, σ’ ένα γράμμα που το ‘στειλε στη μητέρα του στις 7-6-39: «Μητέρα είναι το τρίτο γράμμα που σας στέλνω και που δυστυχώς δε μου απαντήσατε. Δε ξέρω βέβαια συγκεκριμένα ποιό είναι αυτό που σας κάνει να μην μου γράφετε. Πάντως ότι και να ναι πιστεύω πως αυτό το γράμμα μου δεν θα χει την ίδια τύχη. Μητέρα, αν θέλεις να μάθεις για μένα είμαι σχεδόν καλά, πρέπει δε να σου πω πως το μάλλινο σεντόνι που ’χα το χάλασα και το’ κανα φανέλες γιατί όπως σας είχα γράψει και άλλοτε είχα πλευρίτιδα. Γι αυτό δε πρέπει να θυμώσετε πολύ γιατί δε μπορούσα να κάνω διαφορετικά και αν θέλεις στείλε μου ένα σεντόνι μάλλινο γιατί μ αυτό που ‘χω κρυώνω. Ακόμα αν έχετε λεφτά και θέλετε αγοράστε μου ένα ζευγάρι άρβυλα στρατιωτικά νούμερο τριάντα εννιά και στείλτε τα μου. Μητέρα, ίσως να σας γίνομαι βάρος γι αυτά που ζητώ. Τα άρβυλα, παρόλο ότι δεν έχω παπούτσια, δεν πειράζει στείλτε τα οπόταν μπορέσετε. Το σεντόνι όμως στείλτε το αν είναι δυνατόν όσο μπορείτε πιο γρήγορα».

«Εμείς του γράφαμε συνέχεια, φαίνεται όμως πως δεν του έδιναν τα γράμματά μας. Το κάναν επίτηδες για να νιώθει μόνος. Ότι τον εγκατέλειψαν και οι δικοί του. Να απογοητευθεί και να σπάσει. Τα περισσότερα γράμματα λογοκρίνονταν» λέει η Μηλιούδα.

Το 1943 μεταφέρεται στις φυλακές Αβέρωφ και παραδόθηκε από την εθνοπροδοτική κυβέρνηση της Αθήνας στους γερμανούς κατακτητές. Συνολικά οι τεταρτοαυγουστιανοί παρέδωσαν στους κατακτητές 1600 πολιτικούς κρατούμενους που βρίσκονταν στις φυλακές και στα ξερονήσια. Από τις φυλακές Αβέρωφ οι γερμανοί τον μεταφέρουν στο στρατόπεδο Χαϊδαρίου.

Την ίδια περίοδο στους Μολάους της Πελοποννήσου σκοτώνεται από τους αντάρτες του ΕΛΑΣ ένας γερμανός στρατηγός. Για αντίποινα οι ναζί αποφάσισαν να εκτελέσουν 200 Έλληνες κομμουνιστές ομήρους από το στρατόπεδο Χαϊδαρίου. Ανάμεσα τους και ο Ηλίας Κακαλιός. Όρισαν μάλιστα σα μέρα εκτέλεσης τα χαράματα της πρωτομαγιάς του 1944. Να βαφτεί ακόμα μια φορά η 1^η του Μάη με το αίμα των εργατών, των κομμουνιστών. Να κοπεί το νήμα της ζωής τους από τους δολοφόνους ναζί. Και να σκεφτεί κανείς, ότι όσο ήταν εξόριστοι και με τη γερμανική εισβολή, ζητούσαν να βγουν να πολεμήσουν τον εισβολέα αλλά οι φασίστες της βασιλομεταξικής δικτατορίας αρνήθηκαν! Προτίμησαν να τους παραδώσουν στους ναζί για να τους εκτελέσουν αργότερα! Κι αυτοί αντιμετώπισαν τον δήμιο γελαστοί, περήφανοι κι αλύγιστοι, όπως αλύγιστοι στάθηκαν σ’ όλη τη σύντομη ζωή τους. Την ώρα που άρχισαν να κροταλίζουν τα πολυβόλα αυτοί φώναζαν: «Ζήτω η Ελλάδα!», «Ζήτω το ΚΚΕ!». Έπεσαν για τη ζωή. Για να πάψει ο άνθρωπος να ναι σκλάβος ανθρώπου. Και πέρασαν στο πάνθεον των αθανάτων φωτεινό παράδειγμα για τους νεότερους. Ανάμεσα στους 200 της Καισαριανής, μαζί με τον Ηλία Κακαλιό, ήταν ακόμα πέντε παλικάρια από τη Λέσβο: ο Γιάννης Ανουσάς, ο Ιγνάτης Αντωνέλλης, ο Τηλέμαχος Βασάλος, ο Στέφανος Φουντής και ο Αναστάσιος Πατέστος.

Αυτός ήταν ο Ηλίας Κακαλιός. Πέθανε μόλις 31 χρόνων. Τόσο σύντομη ζωή, μα τόσο γεμάτη από αγώνες, θυσίες και πίστη για ν’ αλλάξει η ζωή του καταφρονεμένου, του εργάτη. Λίπασμα η θυσία του. Τον ίδιο δρόμο ακολούθησαν τ’ αδέρφια του.

Ο αδερφός του ο Στρατής αντάρτης, τον συνέλαβαν και τον φυλάκισαν για τρεισήμισι χρόνια. Όταν γύρισε ούτε αυτός γνώρισε τη μικρότερη κόρη του τη Μυρσίνη ούτε και η κόρη τον πατέρα. Τότε που τον συνέλαβαν η Μυρσίνη ήταν βρέφος κι όταν γύρισε έπαιζε με τ’ άλλα παιδιά της γειτονιάς.

Ο αδερφός του Παναγιώτης φαντάρος στη Μακρόνησο. Φαντάρος στη Μακρόνησο! Και εξόριστος και φαντάρος! Εξευτελισμός σώματος και ψυχής! Βασανιστήρια, καψόνια, κουβάλημα της πέτρας, στο τσουχτερό κρύο και στο λιοπύρι, για να χτίσουν εκκλησίες και κτίρια να εκκλησιάζονται και να μένουν οι βασανιστές τους.

Η αδερφή τους Μηλιά σύνδεσμος και τροφοδότρια των ανταρτών. Από μικρή στον αγώνα μέλος του ΚΚΕ, με συμμετοχή μέχρι τα σήμερα που έκλεισε τα 95 της χρόνια.

– Τούτη τη φορά λέω να μην πάμε να ψηφίσεις. Έτσι και αλλιώς δεν δέχτηκαν το ψηφοδέλτιο που κατέθεσε το Κόμμα στο δημοψήφισμα του 2015, της είπε ο γιός της.

- Τι λες μωρέ! Έχουμε εκλογές, κατεβάζει το Κόμμα ψηφοδέλτιο κι ας μη το δέχτηκαν, και δε θα πάω να ψηφίσω; απάντησε η Μηλιά

Τον ίδιο δρόμο με τ’ αδέρφια του ακολουθούν και τα παιδιά τους. Τον ίδιο και χιλιάδες άλλοι και θα γίνουν αμέτρητοι, απείρως περισσότεροι, γιατί είναι και συντριπτικά οι περισσότεροι. Φτάνει να το συνειδητοποιήσουν. Ο άνθρωπος είναι προορισμένος να ζει σαν άνθρωπος. Μέχρι πότε οι εργαζόμενοι θα παράγουν αυτόν τον τεράστιο πλούτο κι αυτός να πηγαίνει σε λίγα χέρια;

Πέρασε κι αυτός στο πάνθεον των ηρώων κομμουνιστών που έπεσαν για τη ζωή.

Ο Κώστας Μπίρκας στο βιβλίο του «Με τη ψυχή στα δόντια. Κατοχή- Ανάφη», σημειώνει για τον Ηλία: «Ο τρίτος από τους ποιητές της Ανάφης με βαθιά για την ηλικία του παρατηρητικότητα και με κάπως σατυρική διάθεση. Έγραψε και απάγγειλε ωραία ποιήματα με ρίμα…». Ενώ στην έκδοση της Κεντρικής Επιτροπής του ΚΚΕ «Έπεσαν για τη ζωή», στον τόμο 4γ και στη σελίδα 192 φιλοξενείται η φωτογραφία του με το βιογραφικό του. Επίσης στην έκδοση της «Σύγχρονης Εποχής» με τίτλο «90 χρόνια ΚΚΕ 1918-2008 Πρωτοπόρα Θεωρία-Πρωτοπόρα Δράση» στη σελίδα 261 υπάρχει μια φωτογραφία με εξόριστους από την Ανάφη. Αναμεσά τους και ο Ηλίας Κακαλιός. Η φωτογραφία έχει λεζάντα: Ανάφη 1939, εξόριστοι κομμουνιστές. 

Από τότε η συντρόφισσα Μηλιούδα και μέχρι σήμερα που πέρασαν 70 χρόνια, όποτε ακούει το τραγούδι «Κάποια μάνα αναστενάζει», βγάζει τι μαντήλι και σκουπίζει τα βουρκωμένα μάτια της. Το τραγούδι που ένα βράδυ του 1944 σύντροφοι και φίλοι του τραγούδησαν έξω από το πατρικό του σπίτι χωρίς να ξέρουν ότι ο Ηλίας δε θα ξαναγυρίσει ποτέ πια.        

Κι όταν ύστερα από καιρό που είχε πια μαθευτεί η εκτέλεσή του, σύντροφοι και φίλοι επισκέφτηκαν τη χαροκαμένη μάνα, αυτή τους είπε κλαίγοντας:

«Αν ο γιος μου έβαζε τότε μια υπογραφή, τώρα θα ‘ταν ανάμεσά σας!».

Ένας από αυτούς της είπε: «Εσύ κυρά Βασιλική αν ήσουν στη θέση του Ηλία θα πρόδιδες τις αξίες σου;»

- Γύρισα και κοίταξα τη μάνα μου να δω την αντίδρασή της, λέει η Μηλιούδα. Τότε αυτή, σκούπισε τα μάτια της, μας κοίταξε κατάματα ένα-ένα τα παιδιά της και είπε: «Έχετε δίκιο. Θα ‘κανα κι εγώ ότι έκανε ο γιος μου!»

Πολύπαθη μάνα! Ζυμωμένη με τις αξίες και τα ιδανικά του ΚΚΕ! Πόσες και πόσες, αμέτρητες τέτοιες μάνες έδωσαν τα βλαστάρια τους, το αίμα τους, το είναι τους για να γίνουν τα σκοτάδια φως. Να οι ρίζες του ΚΚΕ!    

ΗΛΙΑΣ ΒΟΥΛΒΟΥΛΗΣ