ΤΟ ΠΕΡΙΒΑΛΛΟΝ, Η ΠΡΟΣΤΑΣΙΑ ΤΟΥ ΚΑΙ ΟΙ «ΠΡΟΣΤΑΤΕΣ» ΤΟΥ

Του Νίκου Λαρδά *
Τα τελευταία χρόνια υπάρχει μια έντονη ενασχόληση ενός τμήματος του πληθυσμού της χώρας μας με τα ζητήματα που αφορούν το περιβάλλον και την προστασία του. Αυτή η υπόθεση απασχολεί πλέον και αρκετούς φορείς (πολιτικά κόμματα- αυτοδιοικητικούς φορείς κ.λ.π.) που κάτω από την πίεση των διογκωμένων προβλημάτων διατυπώνουν προτάσεις ή ψελλίζουν κάποια λόγια για να υπάρχουν στα προγράμματα τους. Σε όλη αυτή την ιστορία να προσθέσουμε και τις μη κυβερνητικές οργανώσεις (Μ.Κ.Ο) που δραστηριοποιούνται γύρω από το περιβάλλον, τις περισσότερες φορές με το αζημίωτο. Μέχρι εδώ θα μπορούσαμε να πούμε πως η εξέλιξη αυτή ανταποκρίνεται στην αντιμετώπιση των σύγχρονων προβλημάτων που έχει δημιουργήσει στο περιβάλλον η ανθρωπογενής δραστηριότητα, εξέλιξη που κινείται σε θετική κατεύθυνση.
Μια πιο προσεχτική ματιά όμως στις θέσεις που διατυπώνονται και κυρίως στην πρακτική που ακολουθείται από όσους αναφέραμε νωρίτερα θα μας οδηγήσει σε χρήσιμα συμπεράσματα.

Για να γίνουμε σαφέστεροι θα θίξουμε δύο ζητήματα που θεωρητικά όλοι συμφωνούν στην κατεύθυνση αντιμετώπισης των προβλημάτων που παρουσιάζουν εδώ και δεκαετίες αλλά τα τελευταία χρόνια μόνο (όχι τυχαία) έχουν γίνει αντικείμενο ενασχόλησης.

Το πρώτο αφορά την προστασία περιοχών ιδιαίτερου φυσικού κάλους ή περιοχές που για διάφορους λόγους εκτιμάται ότι πρέπει να διαφυλαχθούν.
Το δεύτερο αφορά την διαχείριση των απορριμμάτων , τεράστιο πρόβλημα που θα έπρεπε να απασχολεί τους πάντες αλλά δυστυχώς μέχρι σήμερα είναι θέμα που αφορά την τοπική αυτοδιοίκηση ( με τον τρόπο που κάθε φορέας αντιλαμβάνεται την ευθύνη αυτή) και μικρό τμήμα των κοινωνιών μας.
Τα τελευταία χρόνια έχουν γραφτεί αρκετά γύρω από αυτά τα δύο θέματα, στις περισσότερες αναφορές όμως που γίνονται για το θέμα δεν αναδεικνύεται το κυρίαρχο στοιχείο που οδήγησε στη σημερινή κατάσταση και εμποδίζει μέχρι και σήμερα την αντιμετώπιση αυτών των προβλημάτων προς όφελος της πλειονότητας του κοινωνικού συνόλου. Αυτό το στοιχείο δεν είναι άλλο από την αντιμετώπιση αυτών των προβλημάτων, με τη λογική της εκχώρησης του περιβάλλοντος και όσων το αφορούν στη περίφημη «ιδιωτική πρωτοβουλία», την αντιμετώπιση του σαν ένα ακόμα πεδίο κερδοφορίας για το κεφάλαιο.

Αν δεν υπήρχε αυτή η βασική αντίληψη στις κυβερνήσεις κυρίως την τελευταία 20ετία, θα μπορούσαν να είχαν διασφαλιστεί οι απαιτούμενοι πόροι για να μπορέσουν να υλοποιηθούν οι απαραίτητες υποδομές για τη προστασία περιοχών που απειλούνται και χρειάζονται προστασία. Χαρακτηριστικό παράδειγμα οι περιοχές του δικτύου NATURA σε όλη τη χώρα οπου μέχρι και σήμερα δεν έχουν διατεθεί ούτε οι απαιτούμενοι πόροι ούτε έχουν ενισχυθεί οι φορείς που πρέπει να παίξουν αυτό τον ρόλο. Αν δεν υπήρχε αυτή η αντίληψη στα κόμματα που κυβέρνησαν αυτό το τόπο, θα μπορούσαν αυτά τα 20 χρόνια να είχαν χρηματοδοτηθεί όλες οι απαιτούμενες παρεμβάσεις και να είχαν δημιουργηθεί όλες οι απαραίτητες υποδομές.

Ένα ιδιαίτερο παράδειγμα που υπάρχει στην Ικαρία είναι το Δάσος του Ράντη για το οποίο καμία ουσιαστική ενέργεια δεν έχει γίνει από όλους τους συναρμόδιους φορείς. Και όμως η λύση θα μπορούσε να δοθεί εύκολα τόσο από τα συναρμόδια Υπουργεία ( Αγροτικής Ανάπτυξης – ΥΠΕΧΩΔΕ) όσο και από τις συναρμόδιες υπηρεσίες (Διεύθυνση Δασών π.χ)
Μια κυβέρνηση που θα λειτουργούσε σε διαφορετική κατεύθυνση θα διέθετε τους απαιτούμενους πόρους τόσο για την έρευνα που απαιτεί ένα τόσο ιδιαίτερο οικοσύστημα όσο και τις απαραίτητες ενέργειες για την προστασία του, φορέας διαχείρισης θα μπορούσε άνετα να ήταν η Δασική Υπηρεσία. Μια δασική υπηρεσία όμως που θα υποστηριζόταν με την απαραίτητη υλικοτεχνική υποδομή, το αναγκαίο προσωπικό και τους απαιτούμενους γι αυτό το σκοπό πόρους.

Όλα αυτά μέχρι σήμερα δεν έχουν γίνει (όχι τυχαία) με αποτέλεσμα την σημερινή απαράδεκτη κατάσταση στην οποία συμβάλουν και αρκετοί ασυνείδητοι συμπατριώτες μας « ιδιώτες» για καθαρά ιδιοτελείς λόγους. Λαμβάνοντας υποψιν την εμπειρία άλλων περιοχών δεν θα είναι καθόλου περίεργο, το επόμενο διάστημα να δοθεί διέξοδος σε αυτή την κατάσταση εφαρμόζοντας ένα «πιλοτικό» πρόγραμμα προστασίας με φορέα διαχείρισης κάποια μη κυβερνητική οργάνωση που θα κληθεί να παίξει με το αζημίωτο το ρόλο που θα έπρεπε όλα αυτά τα χρόνια να έχει εκπληρώσει το ελληνικό δημόσιο με ευθύνη των κυβερνήσεων .
Το κυρίαρχο στοιχείο λοιπών που καθόρισε την μέχρι σήμερα εξέλιξη και στο περίφημο δάσος του Ράντη είναι η εφαρμοζόμενη πολιτική διαδοχικά από τις κυβερνήσεις ΠΑΣΟΚ και Ν.Δ .

Ακριβώς ανάλογη κατάσταση επικρατεί και στο θέμα της διαχείρισης απορριμμάτων σε όλες του τις πτυχές του. Οι μέχρι σήμερα κυβερνήσεις δεν διασφάλισαν ποτέ τους απαιτούμενους πόρους για να δημιουργήσουν τις υποδομές που οι ίδιες αναγνωρίζουν ως αναγκαίες μέσα από τον εθνικό σχεδιασμό διαχείρισης αποβλήτων όπως αυτός εξειδικεύεται στους περιφερειακούς σχεδιασμούς. Την ίδια στιγμή μεταβιβάζοντας την ευθύνη στο σύνολο σχεδόν των εμπλεκομένων φορέων (Υπουργεία – Περιφέρειες- Φορείς διαχείρισης-Τοπική αυτοδιοίκηση Α και Β Βαθμού) δημιούργησαν ένα εξαιρετικά δυσκίνητο μηχανισμό έτσι ώστε να παρουσιάζονται συχνά φαινόμενα αλληλοσυγκρουόμενων αποφάσεων που εμποδίζουν την δημιουργία των αναγκαίων υποδομών. Χαρακτηριστικό παράδειγμα η κατασκευή του ΧΥΤΥ Ικαρίας, όπου η υπόθεση βρίσκεται σε εξέλιξη από το 2001. Έχουν εκπονηθεί 5 διαχειριστικές μελέτες που για διαφόρους λόγους (κυρίως μικροπολιτικούς- τοπικιστικούς και υπηρεσιακούς) μέχρι και σήμερα δεν έχουν εφαρμοστεί, με αποτέλεσμα να μην έχει ακόμα αρχίσει η κατασκευή του ΧΥΤΥ Ικαρίας.

Σε αυτή την υπόθεση βέβαια συνέβαλαν (αξιοποιώντας το θεσμικό πλαίσιο) τόσο οι υπηρεσιακοί παράγοντες (Περιφέρεια π.χ ) όσο και η Νομαρχιακή Αυτοδιοίκηση που μέχρι σήμερα διαχειρίζεται την υπόθεση. Οι μόνοι φορείς που δεν έβαλαν κανένα εμπόδιο σε αυτή την υπόθεση όλα τα προηγούμενα χρόνια ήταν οι Δήμοι της Ικαρίας, που όχι μόνο αποδέχτηκαν τις διαχειριστικές μελέτες αλλά κατήγγειλαν και το ανασταλτικό ρόλο υπηρεσιών που ουσιαστικά ακύρωναν σε προηγούμενη φάση την δημιουργία του ΧΥΤΥ.
Στην υπόθεση βέβαια της διαχείρισης των απορριμμάτων ρόλο παίζει και ο τρόπος διαχείρισής τους, δηλαδή κατά πόσο εφαρμόζονται σύγχρονες μέθοδοι διαχείρισης περιβαλλοντικά και οικονομικά αποδεκτές. Σε αυτή την υπόθεση καθοριστικό ρόλο παίζει η ανακύκλωση των υλικών, δυστυχώς όμως και σε αυτή τη περίπτωση η εφαρμοζόμενη πολιτική των κυβερνήσεων ΠΑΣΟΚ και ΝΔ έχει διαμορφώσει μια συγκεκριμένη κατάσταση, με την εκχώρηση αυτής της ουσιαστικής αρμοδιότητας στο ιδιωτικό κεφάλαιο με τους νόμους που από κοινού ψήφισαν και εφάρμοσαν. Νόμοι που είχαν ως αποτέλεσμα αντί να προχωρήσει η δημιουργία ενός εθνικού οργανισμού που θα έχει τη ευθύνη για το σχεδιασμό και την υλοποίηση προγραμμάτων και δράσεων ανακύκλωσης σε ολόκληρη τη χώρα και σε όλες τις κατηγορίες των υλικών. Ουσιαστικά το μόνο που έκαναν ήταν να καθορίσουν τους κανόνες για την εκχώρηση αυτής της καθοριστικής για τη διαχείριση των απορριμμάτων υπόθεσης σε εταιρικά σχήματα που λειτουργούν με ιδιωτικοοικονομικά κριτήρια, συνδέοντας με αυτόν το τρόπο την επέκταση της ανακύκλωσης με το προσδοκώμενο κέρδος των εταιρικών σχημάτων. Αυτή η πρακτική είναι ο κύριος λόγος που δεν προχωράει ουσιαστικά ο σχεδιασμός προγραμμάτων και δράσεων σε όλη τη χώρα. Αποτέλεσμα αυτής της πρακτικής είναι και τα προβλήματα που αντιμετωπίζει η Τ.Α της Ικαρίας στη προσπάθεια της να δημιουργήσει υποδομές και δίκτυο συλλογής ανακυκλώσιμων υλικών στους 3 Δήμους του νησιού.

Η προσπάθεια της τοπικής αυτοδιοίκησης της Ικαρίας ξεκινάει το 2005 και συστηματικότερα το 2006 όταν από κοινού και οι 3 Δήμοι απευθύνουν πρόταση συνεργασίας σε εκείνα τα Συστήματα Εναλλακτικής Διαχείρισης Αποβλήτων που διαχειρίζονται τις δραστηριότητες ανακύκλωσης των υλικών που αποτελούν το μεγαλύτερο πρόβλημα για την Ικαρία. Ε.Ε.Α.Α (Υλικά Συσκευασίας) – Ανακύκλωση Συσκευών (Ηλεκτρικά – Ηλεκτρονικά απόβλητα) – Ε.Δ.Ο.Ε (Οχήματα τέλους ζωής).

Δυστυχώς όμως μέχρι και σήμερα παρουσιάζονται σοβαρές δυσκολίες στην ουσιαστική συνεργασία κυρίως με την Ε.Ε.Α.Α καθιστώντας ουσιαστικά την όλη προσπάθεια της Τ.Α της Ικαρίας προβληματική. Για να έχετε πληρέστερη εικόνα της σημερινής κατάστασης σας γνωρίζουμε πως στον δήμο Αγίου Κηρύκου και στον δήμο Ευδήλου από τον Ιούνιο του 2009 έχει ξεκινήσει η διαλογή στην πηγή ανακυκλώσιμων υλικών (Χαρτί/ αλουμίνιο /πλαστικό). Η συλλογή γίνεται με εξοπλισμό που έχει αγοραστεί από την τοπική Αυτοδιοίκηση και την υπηρεσία καθαριότητας των Δήμων και μέχρι σήμερα έχουν απομακρυνθεί από το νησί αρκετοί τόνοι ανακυκλώσιμων υλικών (χαρτί, πλαστικό, αλουμίνιο). Ωστόσο υπάρχουν προβλήματα στην αποτελεσματικότερη υλοποίηση αυτής της δράσης γιατί η Ε.Ε.Α.Α βάζει εμπόδια (Τεχνικής και νομικής φύσεως) στην διαδικασία υπογραφής συμβάσεων με τους ΟΤΑ της Ικαρίας, με αποτέλεσμα να παρουσιάζονται σοβαρές δυσκολίες στην προώθηση των προς ανακύκλωση υλικών στην Αττική και την τελική τους διάθεση (Μέχρι σήμερα φυλάσσονται στης αποθήκες των δήμων αρκετοί τόνοι ανακυκλώσιμων υλικών σε δέματα, δημιουργώντας είδη πρόβλημα χωρητικότητας). Σε ό,τι αφορά την δράση της ανακύκλωσης που εφαρμόζεται στους 2 δήμους αξίζει να τονιστεί πως είναι οι μοναδικοί δήμοι στην χώρα που υλοποιούν αυτή την υπηρεσία στην ουσία και όχι για εντυπωσιασμό, χωρίς να μεταφέρουν αυτό το σοβαρό κόστος ( 50.000 σε κάθε δήμο ) στους δημότες μέσα από τα ανταποδοτικά τέλη.

Αντιθέτως διεκδικούν πόρους για τον αναγκαίο εξοπλισμό από το κράτος και τα συστήματα εναλλακτικής διαχείρισης, και μέχρι σήμερα έχουμε αποσπάσει 250.000 (οι μοναδικοί δήμοι στην περιφέρεια βορείου Αιγαίου αν όχι σε όλη την χώρα), παράλληλα είναι οι μοναδικοί δήμοι στην χώρα που διεκδικούν σε όλα τα μέτωπα (ΤΕΔΚ- ΚΕΔΚΕ – Υπουργεία – Συστήματα ) μια διαφορετική πολιτική για να μπορεί να υλοποιείται η ανακύκλωση από τους δήμους χωρίς την σύμπραξη με το ιδιωτικό κεφαλαίο. Την ιδία στιγμή διεκδικούμε από το κράτος και τα συστήματα την οικονομική συμβολή τους στο λειτουργικό κόστος των δήμων για την ανακύκλωση.
Για τα προβλήματα αυτά έχουν γίνει από την Τ.Α της Ικαρίας συγκεκριμένες παρεμβάσεις τόσο προς τα συναρμόδια υπουργεία όσο και στους λοιπούς εμπλεκομένους φορείς (Συστήματα –ΤΕΕ-ΕΕΔΣΑ) καταθέτοντας συγκεκριμένες προτάσεις που αφορούν την τροποποίηση του θεσμικού πλαισίου και την θέσπιση οικονομικής ενίσχυσης των ΟΤΑ μέσω της ΕΕΑΑ, θέμα για το οποίο καμιά αναφορά δεν υπάρχει ούτε στην πρόσφατη τροποποίηση του σχετικού νομού (Ν. 2939/2001) . Αυτό κατά την άποψη μας δεν είναι ένα τεράστιο λάθος η στην καλύτερη των περιπτώσεων μια σοβαρότατη παράλειψη αλλά μια πολύ συγκεκριμένη πολιτική επιλογή που συνειδητά έκανε και η σημερινή κυβέρνηση.

Όλα αυτά γίνονται την ιδία στιγμή που η σημερινή κυβέρνηση του ΠΑΣΟΚ στο νομοσχέδιο για τις ΑΠΕ συμπεριέλαβε ειδική διάταξη για την επιδότηση της καύσης απορριμμάτων στο όνομα της πράσινης ανάπτυξης « Βαφτίζοντας » ανανεώσιμη πηγή ενέργειας μια ακριβή και επικίνδυνη τεχνολογία ικανοποιώντας το αίτημα των επιχειρηματιών που επί χρόνια προσπαθούν να εισάγουν την καύση απορριμμάτων στην Ελλάδα. Χαρακτηριστικό για το πόσο αναγκαία είναι αυτή η παρέμβαση (οικονομική συμβολή της ΕΕΑΑ στο λειτουργικό κόστος αυτής της νέας αρμοδιότητας των ΟΤΑ) είναι οι απόψεις και οι προτάσεις του ΤΕΕ σχετικά με το θέμα (Ημερίδα « Η κοινωνία της ανακύκλωσης - Παρόν και προοπτικές στην Ελλάδα» 25/6/2008) που προσδιορίζουν το λειτουργικό κόστος αποκομιδής των συλλεγομένων υλικών συσκευασίας, το οποίο επιβαρύνονται οι δήμοι, σε 210€/τόνο Αστικών Στερεών Αποβλήτων. Αξίζει τέλος να αναφέρουμε πως οι προτάσεις της Τ.Α της Ικαρίας πριν την κατάθεση του προς ψήφιση σχεδίου νομού όχι μόνο δεν ελήφθησαν υποψιν αλλά ούτε καν απαντηθηκαν ποτέ, αποδεικνύοντας πως η περίφημη διαβούλευση στην οποία η σημερινή κυβέρνηση έδωσε τόσο μεγάλη δημοσιότητα δεν είναι τίποτα άλλο από μια προσχηματική διαδικασία.

Αποτέλεσμα όλων αυτών είναι να οδηγείται ουσιαστικά η τοπική Αυτοδιοίκηση όλης της χώρας στο να υποχρεώσει τους πολίτες να πληρώσουν για μια δράση για την οποία έχουν ήδη πληρώσει (μέσω των αγορών από τις εταιρίες προϊόντων που χρηματοδοτούν την Ε.Ε.Α.Α), ευθύνες για αυτό έχουν βέβαια και οι αιρετοί εκείνοι που αποδέχονται αυτή την πολιτική και την εφαρμόζουν αδιαμαρτύρητα, αιρετοί που δυστυχώς σήμερα είναι πλειοψηφια στην χώρα και έχουν πολύ συγκεκριμένη πολιτική στήριξη (όλοι πιστεύω πως γνωρίζουμε από ποιους).
Το κυρίαρχο στοιχείο λοιπόν που και σε αυτή τη περίπτωση καθόρισε την μέχρι σήμερα εξέλιξη στο θέμα της διαχείρισης των απορριμμάτων και καθορίζει και τις μελλοντικές εξελίξεις είναι η εφαρμοζόμενη πολιτική των κυβερνήσεων ΠΑΣΟΚ και ΝΔ.

Αν λοιπόν συμφωνούμε πως το περιβάλλον δεν απειλείται γενικά και αόριστα αλλά πλήττεται από τις επιπτώσεις συγκεκριμένων πολιτικών, θα πρέπει να κινηθούμε στη κατεύθυνση της ρήξης με τα κόμματα και τις κυβερνήσεις τους, με τους υποστηρικτές του «ευρωμονόδρομου», όλους όσους έχουν πριν απ’ όλα την ευθύνη για αυτές τις πολιτικές και την περιβαλλοντική καταστροφή. Και να πάμε ακόμα πιο πέρα ανοίγοντας τον δρόμο για μια άλλη ανάπτυξη που θα εξασφαλίζει την ικανοποίηση όλων των σύγχρονων αναγκών του λαού και όπου ανάμεσα στα άλλα προϋπόθεση θα είναι ότι η γη, τα δάση, οι ακτές θα γίνουν κοινωνική ιδιοκτησία.
Μπορούμε να διαμορφώσουμε στόχους και να παλέψουμε για στόχους όπως:

• Μετατροπή σε δημόσια περιουσία όλων των μεγάλων ιδιωτικών εκτάσεων στα βουνά και τα δάση. Αναδάσωση καμένων εκτάσεων, προστασία και διαχείριση δασικών οικοσυστημάτων. Μετατροπή σε δημόσια περιουσία των ακτών και ελεύθερων χώρων.
• Προστασία ελεύθερων χώρων, των ποταμών, λιμνών, θαλασσών και του αέρα από τη ρύπανση και των παραλίων από τα φερτά υλικά.
• Περιβαλλοντικός σχεδιασμός αντιπλημμυρικών έργων, δίκτυα όμβριων υδάτων στις πόλεις και συντήρησή τους.
• Να χωροθετήσει άμεσα η κυβέρνηση τους νέους χώρους για τις εγκαταστάσεις επεξεργασίας και ταφής των απορριμμάτων, χωρίς γεωγραφικούς περιορισμούς, με βάση τις τεκμηριωμένες επιστημονικοτεχνικά μελέτες, χωρίς πολιτικές σκοπιμότητες, με όρους διαφάνειας και συμμετοχής όλων των εμπλεκομένων φορέων.
• Να διασφαλιστούν άμεσα , με ευθύνη και δαπάνες του κράτους, οι πόροι που απαιτούνται για την εκτέλεση των έργων που προβλέπονται από τους περιφερειακούς σχεδιασμούς.
• Να καλυφθούν τα κενά που υπάρχουν ακόμη στη νομοθεσία διαχείρισης των αποβλήτων, στη βάση εξυπηρέτησης των πραγματικών αναγκών και όχι των επενδυτικών προσδοκιών και των άλλων συμφερόντων του μεγάλου κεφαλαίου

Καταθέτοντας τις θέσεις αυτές, πρέπει να τονίσουμε, για άλλη μια φορά, το αυτονόητο: Ο μόνος δρόμος για την υλοποίηση των παραπάνω προτάσεων και όσων ακόμα κριθούν συμφέρουσες για το κοινωνικό σύνολο, είναι η ανυποχώρητη πάλη του λαού. Απαιτείται μια άλλη πολιτική που θα αντιμετωπίζει ενιαία και συνολικά τα κοινωνικά προβλήματα του λαού. Απαιτούνται βαθύτερες αλλαγές στο κοινωνικό και πολιτικό επίπεδο.

* Ο Νίκος Λαρδάς είναι Αντιδήμαρχος του Δήμου Αγίου Κηρύκου Ικαρίας