Στο πλευρό των αγωνιζόμενων ανθρώπων - Εξήντα χρόνια από το θάνατο του ΑΛΜΠΕΡΤ ΑΪΝΣΤΑΪΝ

ΕΞΗΝΤΑ ΧΡΟΝΙΑ ΑΠΟ ΤΟ ΘΑΝΑΤΟ ΤΟΥ ΑΛΜΠΕΡΤ ΑΪΝΣΤΑΪΝ

Εκατό χρόνια Γενικής Θεωρίας της Σχετικότητας

Καθένας θεωρεί ότι έχει αντίληψη για το τι είναι βαρύτητα. Την αποκτά αυθόρμητα από την παιδική, αν όχι ήδη από τη βρεφική ηλικία. Η βαρύτητα συμπεραίνει είναι μια δύναμη. Οι επιστήμονες έως τον 20ό αιώνα θα το διατύπωναν καλύτερα ως τη δύναμη με την οποία η Γη έλκει τα σώματα που βρίσκονται πάνω της, ή ακόμα πιο γενικά η δύναμη με την οποία αλληλοέλκονται δύο υλικά σώματα.

 Τότε ήρθε ο Αλμπερτ Αϊνστάιν, που με τη Γενική Θεωρία της Σχετικότητας το 1915 αποκάλυψε ότι η βαρύτητα είναι στην ουσία παρενέργεια της καμπυλότητας του χωροχρόνου, που προκύπτει από την ύπαρξη της ύλης. Τα σώματα απλώς κινούνται στο ανάγλυφο που σχηματίζεται στο χωροχρόνο από κάθε υλικό σώμα, ανάλογα με την τοπική κλίση του σε κάθε σημείο. Ξαφνικά ο χώρος και ο χρόνος έπαψαν να είναι το αμετάβλητο υπόβαθρο όπου συνέβαιναν τα φυσικά φαινόμενα. Ο χωροχρόνος απέκτησε τη δική του γεωμετρία και οι καμπυλώσεις του καθόριζαν τις κινήσεις των ουρανίων σωμάτων και το γεγονός ότι μπορούμε να στεκόμαστε πάνω στη Γη. Λίγα χρόνια αργότερα, ο αστρονόμος Α. Εντιγκτον εκτόξευσε στα ουράνια την παράξενη θεωρία του Αϊνστάιν, όταν διαπίστωσε ότι, όπως προέβλεπε η γενική σχετικότητα, το φως καμπυλώνεται καθώς περνάει δίπλα από σώματα μεγάλης μάζας, όπως ο Ηλιος.

Αληθινή επανάσταση στη Φυσική

Το επιστημονικό έργο του Αϊνστάιν αποτελεί επανάσταση στη Φυσική των αρχών του 20ού αιώνα. Αμφισβήτησε «αιώνιες αλήθειες», για τον απόλυτο χώρο και χρόνο του Νεύτωνα, τόσο αγαπητές στους θεολόγους και τους ιδεαλιστές, που τις ερμήνευαν κατά το δοκούν. Στο αδιέξοδο που είχε οδηγηθεί τότε η Φυσική, ή έπρεπε να υιοθετηθεί η αντίληψη ορισμένων ότι «δεν μπορούμε να γνωρίσουμε τον κόσμο», ή έπρεπε το όλο οικοδόμημα να μπει σε νέες βάσεις. Αυτό ακριβώς έκανε ο Αϊνστάιν, ξεκινώντας το 1905 με την Ειδική Θεωρία και συνεχίζοντας το 2015 με τη Γενική Θεωρία της Σχετικότητας. Καμία άλλη θεωρία δεν έπαιξε πιο καθοριστικό ρόλο στην πορεία της Φυσικής τον 20ό αιώνα και κανείς άλλος επιστήμονας δεν άφησε μεγαλύτερη κληρονομιά στον 21ο αιώνα.



Η Θεωρία της Σχετικότητας αποκάλυψε την αδιάρρηκτη ενότητα του χώρου και του χρόνου μέσω της ύλης, η οποία βρίσκεται σε διαρκή κίνηση. Η περίφημη εξίσωση E=mc² εκφράζει την αλληλομετατροπή των μορφών ύπαρξης της ύλης και της κίνησής της. Με την εργασία του για το φωτοηλεκτρικό φαινόμενο και τη χρήση των κβάντων Ενέργειας του Πλανκ, ο Αϊνστάιν συνέβαλε στη θεμελίωση της Κβαντομηχανικής και στη σύγχρονη κατανόηση του φωτός. Επειδή ήταν πεπεισμένος ότι η Φυσική πρέπει να μας περιγράφει τη φύση τέτοια που είναι, ανεξάρτητα από τον παρατηρητή, συμπέρανε ότι η περιγραφή της φυσικής πραγματικότητας που μας δίνει η Κβαντομηχανική δεν μπορεί να θεωρείται πλήρης. Η ομορφιά της γεωμετρικής ερμηνείας της βαρύτητας που δίνει η Γενική Θεωρία δεν έχει τίποτα αντίστοιχο στην Κβαντομηχανική. Ο Αϊνστάιν προσπάθησε επί δεκαετίες να ενοποιήσει τις θεωρίες για το μακρόκοσμο (σχετικότητα) και για το μικρόκοσμο (κβαντομηχανική), αλλά δεν τα κατάφερε, καθώς η επιστήμη δεν είχε προχωρήσει ακόμα όσο χρειαζόταν. Αλλωστε, και σήμερα ο στόχος αυτός παραμένει στην αιχμή της επιστημονικής έρευνας. Ο Αϊνστάιν πάντα ήξερε ότι η κάθε επιμέρους επιστήμη δεν μπορεί να απαντήσει σε ερωτήματα που ξεπερνούν το γνωστικό της αντικείμενο. Αναγνώριζε ότι μόνη αρμόδια γι' αυτά τα ερωτήματα, για τους πιο γενικούς νόμους κίνησης της φύσης, της κοινωνίας και της νόησης είναι η φιλοσοφία.

Στο πλευρό των αγωνιζόμενων ανθρώπων

Ο Αϊνστάιν δεν ήταν ο απόμακρος επιστήμονας, ο κλεισμένος σε «φιλντισένιους πύργους», που κάνει την έρευνά του και διατυπώνει τις θεωρίες του μακριά από τον κόσμο και το κοινωνικό γίγνεσθαι. Ο Αϊνστάιν έστειλε το 1929 τηλεγράφημα διαμαρτυρίας στην κυβέρνηση Βενιζέλου για την αποβολή κομμουνιστών φοιτητών από το Πανεπιστήμιο Αθήνας. Υπέγραψε επιστολή ενάντια στο κύμα τρομοκρατίας της δικτατορίας του Μεταξά ενάντια στο λαϊκό κίνημα. Απηύθυνε έκκληση το 1952 για να μην εκτελεστεί ο Μπελογιάννης στην Ελλάδα και το ζεύγος επιστημόνων Ρόζενμπεργκ, στις ΗΠΑ. 

Υποστήριξε τις Διεθνείς Ταξιαρχίες και τον αγώνα του ισπανικού λαού κατά του Φράνκο. Μέσα στον ψυχρό πόλεμο δημοσίευσε, το 1949, άρθρο με τίτλο «Γιατί σοσιαλισμός;» (διαβάστε το εδώ: ΑΛΒΕΡΤΟΥ ΑΪΝΣΤΑΙΝ “ΓΙΑΤΙ ΣΟΣΙΑΛΙΣΜΟΣ”). 

Με το δικό του τρόπο και επηρεασμένα από την επιστήμη του μεθοδολογικά εργαλεία αναγνώριζε ότι «η οικονομική αναρχία της καπιταλιστικής κοινωνίας είναι η πραγματική αιτία του κακού». 
Για την επιστήμη έλεγε ότι δεν μπορεί να δημιουργήσει κοινωνικούς σκοπούς και να τους επιβάλει στους ανθρώπους, αλλά μόνο να προσφέρει τα μέσα για την επίτευξη ορισμένων σκοπών. 
Οραματιζόταν μια οικονομία όπου «η κοινωνία κατέχει τα μέσα παραγωγής και τα διαχειρίζεται με βάση το σχεδιασμό». Αυτές και άλλες άγνωστες πλευρές της προσωπικότητας και της διαδρομής του μεγάλου επιστήμονα αναλύει εκτενώς το σχετικό άρθρο που υπάρχει στο 5ο τεύχος της Κομμουνιστικής Επιθεώρησης, του θεωρητικού περιοδικού της ΚΕ του ΚΚΕ.

Εχθρότητα και μικρότητα

Η στάση του Αϊνστάιν, τόσο γύρω από τα θέματα της επιστήμης, όσο κυρίως γύρω από τα θέματα της κοινωνικής οργάνωσης, εκτός από το μίσος των ναζί και τον χοντρό φάκελο του FBI, προκαλούσε πάντα εμπάθεια ενάντιά του, τόσο από τους ιδεαλιστές φιλοσόφους και επιστήμονες, όσο και από τα αστικά ΜΜΕ. Χαρακτηριστικά είναι πρόσφατα δημοσιεύματα στον ελληνικό Τύπο, με τίτλους όπως: «Μαύρη μέρα για τον Αλμπερτ Αϊνστάιν» και υποτιμητικά σχόλια του είδους: «Δυστυχώς κύριε Αϊνστάιν, το σύμπαν είναι πιο αλλόκοτο απ' ό,τι μπορούσατε να φανταστείτε» συνοδευόμενα από κουβέντες για «το τελευταίο καρφί στο φέρετρο του Αϊνστάιν». Αφορμή για το «δηλητήριο» ήταν η δημοσίευση μελέτης του Πανεπιστημίου της Ντελφτ, που υποστηρίζει ότι επιβεβαίωσε οριστικά το ζήτημα της ακαριαίας δράσης από απόσταση μέσω της κβαντικής διεμπλοκής, για το οποίο ο Αϊνστάιν (μαζί με τον Ποντόλσκι και τον Ρόζεν) είχαν διατυπώσει ενστάσεις.

Το συμπέρασμα των δημοσιευμάτων φυσικά ήταν το γνωστό συμπέρασμα της λεγόμενης Σχολής της Κοπεγχάγης, ότι στη φύση δεν υπάρχει αιτιοκρατία, ότι στο βαθύτερο επίπεδο δεν υπάρχουν φυσικοί νόμοι, αλλά όλα συμβαίνουν τυχαία και ότι η Γενική Θεωρία της Σχετικότητας είναι εσφαλμένη! Κι αν κάποιοι κβαντομηχανικοί, που υιοθετούν με πάθος την ερμηνεία της Σχολής της Κοπεγχάγης, νιώθουν καταπιεσμένοι από τον Αϊνστάιν και τις θεωρίες του και εκφράζονται με εμφανή εχθρότητα, τα αστικά ΜΜΕ αποβλέπουν πιο πέρα, στον κοινωνικό αντίκτυπο της υποτιθέμενης ανυπαρξίας φυσικών νόμων. Απώτερος στόχος τους είναι οι νόμοι της κοινωνικής εξέλιξης που αποκάλυψε ο μαρξισμός και αποτελούν θεμέλιο και εργαλείο για την αλλαγή του κόσμου, από την πρωτοπόρα τάξη της σύγχρονης εποχής, την εργατική τάξη.

Μπροστά σε νέα άλματα

Ούτε η σχετικότητα, ούτε η κβαντομηχανική είναι υπό αμφισβήτηση. Εχουν επιβεβαιωθεί επανειλημμένως. Το πολύ που μπορεί να γίνει είναι να αποδειχτούν ειδικές περιπτώσεις, όπως η νευτώνεια θεωρία αποτελεί ειδική περίπτωση της σχετικότητας. Αν το πείραμα στην Ντελφτ αποδεικνύει κάτι θα το συμπεράνει η επιστημονική κοινότητα, αφού εξετάσει τη μεθοδολογία του, τις συνθήκες και τα μέσα πραγματοποίησής του (π.χ. τη γεννήτρια τυχαίων αριθμών που χρησιμοποιήθηκε), την ερμηνεία των μετρήσεων κ.τ.λ. Δεν έχουν περάσει τέσσερα χρόνια που άλλο εργαστήριο είχε ισχυριστεί ότι τα σωματίδια που χρησιμοποιούσε στο πείραμά του (νετρίνα) κινούνταν πιο γρήγορα από το φως, για να αποδειχτεί λίγο αργότερα ότι το συμπέρασμα οφειλόταν σε λάθος μετρήσεις, επειδή κάποια βύσματα δεν «πατούσαν» καλά στις υποδοχές τους. Πάντως το φως αδιαμφισβήτητα συνεχίζει να καμπυλώνεται καθώς περνάει δίπλα από πηγές ισχυρών βαρυτικών πεδίων και θα συνεχίσει να το κάνει - ανεξαρτήτως του πειράματος της Ντελφτ - ακριβώς όπως πριν 100 χρόνια, τότε που το πρόβλεψε η Γενική Σχετικότητα του Αϊνστάιν... Σήμερα, ίσως βρισκόμαστε σε μια νέα περίοδο, που η Φυσική θα κάνει άλματα, σαν τα άλματα που έκανε στα χρόνια του Αϊνστάιν.

Επιμέλεια:
Σταύρος ΞΕΝΙΚΟΥΔΑΚΗΣ
Πηγές: «Scientific American», http://www.nature.com, http://www.tudelft.nl

www.rizospastis.gr