Οι Ελληνες στην Οκτωβριανή Σοσιαλιστική Επανάσταση (Δ' μέρος: Η Ουκρανική Εκστρατεία)

Οι Ελληνες στην Οκτωβριανή Σοσιαλιστική Επανάσταση

(Δ' μέρος: Η Ουκρανική Εκστρατεία)

Το Νοέμβρη του 1918 η ελληνική αστική κυβέρνηση, υπό τον Ελευθέριο Βενιζέλο, διαπραγματεύτηκε και συμφώνησε τη συμμετοχή της Ελλάδας στη διεθνή στρατιωτική επέμβαση κατά των επαναστατημένων λαών της Ρωσίας. Ακολούθως, οι πρώτες μονάδες του Ελληνικού Εκστρατευτικού Σώματος (συνολικά 23.351 άνδρες) άρχισαν να αποβιβάζονται στις ακτές της Νότιας Ουκρανίας το Γενάρη του 1919.

Λαός και Κόκκινος Στρατός σε κοινή διαδήλωση στην Οδησσό

Στέλνοντάς τους στην επαναστατημένη Ουκρανία, η ελληνική αστική τάξη «δεν μπορούσε βέβαια να πει στους Ελληνες φαντάρους ότι πρέπει να σκοτωθούν και να σκοτώσουν τους Ρώσους αδερφούς τους, γιατί το ελληνικό χρηματιστικό κεφάλαιο έχει απόλυτη ανάγκη από το Βιλαέτι της Σμύρνης και γιατί οι διωγμένοι γραικοί έμποροι, τραπεζίτες, βιομήχανοι και σπεκουλιάντες της Νότιας Ρωσίας έπρεπε να ξανακαθίσουν στο σβέρκο του εργαζόμενου λαού». Τους παραμύθιαζαν λοιπόν πως είχαν «ιερό καθήκον» να συνδράμουν την ομόδοξη Ρωσία στην αποκατάσταση της διαταραχθείσας «νομιμότητας», να «σώσουν» τους ομογενείς και - τον «πολιτισμένο κόσμο» γενικότερα - από τη «βαρβαρότητα των μπολσεβίκων» κ.ο.κ.¹

Ο «εκπολιτιστικός» χαρακτήρας της ουκρανικής εκστρατείας δεν άργησε να φανεί στην πράξη. Τα ελληνικά στρατεύματα χρησιμοποιήθηκαν επανειλημμένα για τη «συνέτιση» - καταστολή των ντόπιων εργαζομένων, αλλά και των «απείθαρχων» Γάλλων συμπολεμιστών τους. Το σοβαρότερο περιστατικό συνέβη στη Σεβαστούπολη, όταν ο ελληνικός στρατός άνοιξε πυρ κατά των ντόπιων εργατών και Γάλλων ναυτών που διαδήλωναν μαζί υπέρ της σοβιετικής εξουσίας και κατά της επέμβασης. Δώδεκα ναύτες και έξι εργάτες έπεσαν νεκροί, προκαλώντας τη μήνη και κατακραυγή μεταξύ του ντόπιου πληθυσμού αλλά και του γαλλικού στόλου (όπου φούσκωνε το ρεύμα υπέρ της Επανάστασης. Πολλά πλοία μάλιστα θα σηκώσουν αργότερα κόκκινη σημαία, αναγκάζοντας τη γαλλική αστική κυβέρνηση να αποσύρει - μη εμπιστευόμενη πλέον - τα στρατεύματά της συνολικά από τη Νότια Ουκρανία).²

Η σχετική καθυστέρηση στην ταξική συνειδητοποίηση των Ελλήνων στρατιωτών (σε σχέση με τους Γάλλους) οφειλόταν σε πολλούς λόγους. Καταρχάς, στην όσο το δυνατόν προσεκτική και αυστηρή προεπιλογή τους. Κατά δεύτερον, στην «προληπτική» και συστηματική διάβρωση της συνείδησής τους με ειδικές διαλέξεις, θεατρικά έργα κ.λπ. (προς αυτόν το σκοπό «επιστρατεύτηκαν» ακόμη 3 επίσκοποι, 4 αρχιμανδρίτες και 40 κληρικοί, που τους συνόδευαν καθ' όλη τη διάρκεια της εκστρατείας).³ Επιπλέον, οι Ελληνες φαντάροι δεν είχαν την αντίστοιχη εμπειρία των Γάλλων συναδέλφων τους από τον ιμπεριαλιστικό πόλεμο (η Ελλάδα μπήκε στον πόλεμο μόλις το 1917), αλλά και τις ιδεολογικοπολιτικές ζυμώσεις που αναπτύχθηκαν στη διάρκειά του. Ενας από τους σημαντικότερους λόγους, τέλος, ήταν βεβαίως το γεγονός πως το ίδιο το κόμμα της εργατικής τάξης, το ΣΕΚΕ, δεν μετρούσε παρά λίγες βδομάδες ζωής και η πολιτική του παρέμβαση ήταν ακόμη αδύναμη - περιορισμένη.

Οι Έλληνες στην Οκτωβριανή Σοσιαλιστική Επανάσταση (Γ' μέρος: Οι δυνάμεις της επανάστασης)

Οι 'Ελληνες στην Οκτωβριανή Σοσιαλιστική Επανάσταση

(Γ' μέρος: Οι δυνάμεις της επανάστασης)

Με την έκρηξη της Μεγάλης Οκτωβριανής Σοσιαλιστικής Επανάστασης οι Ελληνες εργάτες και αγρότες πήραν θέση δίπλα στα ταξικά τους αδέρφια.

«Οι διακηρύξεις» των Μπολσεβίκων «για διανομή της γης», αναφέρει ο Ι. Χασιώτης, βρήκαν «ανταπόκριση μεταξύ των χιλιάδων Ελλήνων ακτημόνων του Βορείου Καυκάσου και της Υπερκαυκασίας, ιδιαίτερα εκείνων που ως την Επανάσταση εργάζονταν σε κτήματα ντόπιων (ή ακόμα και ομοεθνών τους) γαιοκτημόνων...Ο μπολσεβικικός πυρήνας π.χ. της Τσάλκας (τότε Barmaksiz), που σχηματίστηκε στα 1918, αποτελούνταν από Ελληνες κυρίως αγρότες... τους Κ. Εφραίμωφ, Σ. Ποζώφ, Ζ. Αϊντίνωφ, Μ. Κοτάνωφ, Ν. Λάζωφ κ.ά. Ο γραμματέας της τοπικής εκείνης επιτροπής ήταν αρχικά ο Παρασκευάς Ν. Αϊντίνωφ (και αργότερα ο Γ. Φ. Σαρικιάνωφ), που είχε ενταχθεί στο κίνημα από την εποχή της στρατιωτικής του υπηρεσίας στο μέτωπο του Καυκάσου. Μετά την κατάρρευση, ο Αϊντίνωφ οργανώθηκε στην κομματική οργάνωση των μπολσεβίκων της επαρχίας Μπορτσαλίνσκι. Ο Αϊντίνωφ από μικρός εργαζόταν - όπως και η οικογένειά του - στο αγρόκτημα του Ελληνα γαιοκτήμονα Μαγκλή»¹

«Το παράδειγμα της Ευπατόριας», αναφέρει ο Δ. Καταϊφτσής, είναι επίσης «αρκετά χαρακτηριστικό»: «Οι φτωχοί, αλλά καλά οργανωμένοι συνδικαλιστικά, Ελληνες ψαράδες είχαν ταχθεί με τους "Κόκκινους", την ίδια στιγμή που η αστική τάξη της πόλης ήταν "ελληνική"».²

Ο «Ριζοσπάστης», έγραφε σχετικά: «Στην Ευπατόρια (Κριμαία) όπου οι βαρκάρηδες και ψαράδες, σχεδόν όλοι, ήταν Ελληνες και οργανωμένοι σε σωματείο, η επαναστατική επιτροπή τούς όπλισε και αυτοί κράτησαν την τάξη μόλις κηρύχθηκε η επανάσταση. Κι αυτό παρά το γεγονός ότι οι κυριότεροι πλούσιοι της Ευπατόριας ήταν Ρωμιοί, όπως οι μεγαλέμποροι Νταβίντωφ, Παναγιώτου, κ.λπ. Ενας από τους βαρκάρηδες αυτούς στον εμφύλιο πόλεμο εξελίχθηκε σαν κόκκινος παρτιζάνος (αντάρτης) σε σωστό "κόκκινο ναύαρχο", που έδρασε κατά των άσπρων [αντεπαναστατών] στην Οντέσσα, Ψωμιάδη τονέ λένε».³

Οι Ελληνες στον Κόκκινο Στρατό

Τα παραδείγματα μεταξύ των Ελλήνων που πήραν τα όπλα υπέρ της Επανάστασης είναι πράγματι πολλά:

Οταν π.χ. ο γερμανικός στρατός εισέβαλε στην Κριμαία τον Απρίλη του 1918, οι Ελληνες της περιοχής πολέμησαν με τους Μπολσεβίκους. Ως αντίποινα μάλιστα «εφονεύθησαν αρκετοί Ελληνες...οι δε εναπομείναντες εξεδιώχθηκαν υπό των Γερμανών».⁴

Ο Καφηνίδης ήταν μέραρχος του Κόκκινου Ιππικού. Εγινε στρατηγός από απλός στρατιώτης στα πεδία των μαχών. Μιλώντας ο ίδιος για τον Κόκκινο Στρατό, τόνισε μεταξύ άλλων: «Ημείς δεν είμεθα όπως οι στρατοί των κεφαλαιοκρατικών χωρών. Απλούστατα είμεθα μια ένοπλος οργάνωσις Μαρξιστών...» (στο σκίτσο στρατιώτης του Κόκκινου Στρατού, έργο του E. Einman)

Σύμφωνα με τον στρατηγό του Κόκκινου Στρατού, Π. Ντιμπένκο οι Ελληνες της Μαριούπολης «αποτελούσι...την καλυτέραν μονάδα του στρατού του».⁵ Η μονάδα αυτή συγκροτήθηκε αποκλειστικά από Ελληνες εθελοντές της περιοχής και διακρίθηκε στις μάχες του μετώπου της Μαριούπολης το Μάρτη του 1919. Η οργάνωση των Ελλήνων μιας σειράς χωριών (όπως το Μάγγους, η Γιάλτα, το Στάριι Κριμ, το Κερμεντζούκ, το Χαράχλα, το Τσαρταχλί, κ.ά.) στο πλευρό των μπολσεβίκων θα συνδράμει στην τελική νίκη της επανάστασης στη Μαριούπολη.

Οι Ελληνες στην Οκτωβριανή Σοσιαλιστική Επανάσταση (Β' μέρος: Οι δυνάμεις της αντεπανάστασης)

Οι Ελληνες στην Οκτωβριανή Σοσιαλιστική Επανάσταση

(Β' μέρος: Οι δυνάμεις της αντεπανάστασης)

Στις 25 Οκτώβρη (7 Νοέμβρη με το νέο ημερολόγιο) τα κανόνια του καταδρομικού «Αβρόρα» σάλπισαν την έγερση του επαναστατημένου λαού και στρατού, σηματοδοτώντας την έναρξη της Οκτωβριανής Σοσιαλιστικής Επανάστασης. Ακολούθησε ένας σφοδρότατος εμφύλιος ταξικός πόλεμος μεταξύ των εκμεταλλευομένων και των εκμεταλλευτών, μεταξύ του νέου κόσμου που γεννιόταν και του παλιού που προσπαθούσε με λύσσα να τον καταπνίξει εν τη γενέσει του. Σε αυτόν τον ταξικό πόλεμο, που διήρκεσε κοντά 5 χρόνια, έλαβαν μέρος όλες οι εθνότητες που συναπάρτιζαν το πολυεθνικό μωσαϊκό της πρώην ρωσικής αυτοκρατορίας. Ακολούθως, «στις διαφορετικές φάσεις που πήρε ο εμφύλιος πόλεμος στη νότια Ρωσία... [και] οι Ελληνες πήραν ενεργό μέρος κατά την τάξη που ανήκαν».¹

Στη σφοδρή ταξική πάλη οι Έλληνες πήραν μέρος ανάλογα με την τάξη που ανήκαν (Φωτ. από κοκκινοφρουρούς σε εργοστάσιο της Μόσχας)

Η ελληνική αστική τάξη απέναντι στην Επανάσταση

Η ελληνική αστική τάξη της ρωσικής αυτοκρατορίας (όπως και οι Ρώσοι, Ουκρανοί κ.ο.κ. ομόλογοί τους) αντιμετώπισε την Επανάσταση με απέχθεια και τρόμο. Χαρακτηριστικά είναι τα όσα έγραψε ένας αστός - αυτόπτης μάρτυρας των γεγονότων - ο Ε. Παυλίδης σχετικά με τον «επαναστατημένο όχλο»: «Κατέλαβαν τα κυβερνητικά ιδρύματα, τα ανάκτορα, όλα τα μέγαρα και τας οικίας των πλουσίων. Υπό τας οδηγίας των κομμουνιστών εσχημάτισαν διαφόρους διοικητικούς συνδέσμους, τοπικούς, επαρχιακούς και ευρύτερους, εις την εξουσίαν των οποίων περιελαμβάνοντο πολλαί ιδιοικητικαί περιφέριαι. Ιδρύθησαν πανταχού έκτακτα Επαναστατικά Δικαστήρια, εις τα οποία προήδρευαν ως επί τω πλείστον αγράμματοι και άξεστοι χωρικοί, στρατιώται, ναύται ή εργάται».²

Οι Ελληνες στην Οκτωβριανή Σοσιαλιστική Επανάσταση (Α' μέρος: Προεπαναστατική περίοδος)

Οι Ελληνες στην Οκτωβριανή Σοσιαλιστική Επανάσταση 

(Α' μέρος: Προεπαναστατική περίοδος)

O Ωρίων Αλεξάκης

Κατά κανόνα, όταν συναντάμε αναφορές για τους Ελληνες της προεπαναστατικής Ρωσίας στην αστική ιστοριογραφία, αυτές περιορίζονται σε μια μειοψηφία εμπόρων, εφοπλιστών, βιομηχάνων και τραπεζιτών, που ανέπτυξαν ιδιαίτερη δυναμική, πλούτο και επιρροή έως και τις αρχές του 20ού αιώνα. Στις παραπάνω - ως επί το πλείστον ωραιοποιημένες - αναφορές, βεβαίως, δεν χωρούν οι «αφανείς» άνθρωποι του μόχθου ή οι σκληρές συνθήκες εκμετάλλευσής τους. Οι βαθύτατες ταξικές αντιθέσεις μεταξύ αστών και προλετάριων χαρακτήρισαν τις ελληνικές κοινότητες της ρωσικής αυτοκρατορίας. Καθώς δε τα γεγονότα εξελίσσονταν προς την Οκτωβριανή Σοσιαλιστική Επανάσταση, οι αντιθέσεις αυτές θα έπαιζαν καθοριστικό ρόλο ως προς τη στάση των μεν και των δε απέναντι στην Επανάσταση.

Αστοί και προλετάριοι

«Οι Ελληνες», αναφέρει ο Ε. Παυλίδης (μέλος ενός εκ των μεγαλύτερων εμπορικών οίκων και αντιπρόεδρος της Ελληνικής Κοινότητας της Οδησσού το 1917), «υπήρξαν μεταξύ των πρώτων βιομηχάνων εν Ρωσία (...) Ελληνες ευρίσκοντο εις την πρώτην γραμμήν της Αρχηγίας του Ρωσικού Στρατού και των Οικονομικών Υπηρεσιών. Ελληνες κατείχον το προνόμιον της εκμεταλλεύσεως των περιωνύμων μεταλλείων αργύρου του Καυκάσου μέχρι και της εποχής του Α' Παγκοσμίου Πολέμου. Εις δε την περιφέρειαν Τσιατούρας - Πότι Ελληνες ως επί το πλείον κατείχον και εξεμεταλλεύοντο τα μεταλλεία μαγγανίου (...) Μέχρι των αρχών του παρελθόντος αιώνος κανείς δεν ετόλμα να διαμφισβητήση από τους Ελληνας της Νοτίου ιδία Ρωσίας τα πρωτεία εις το εμπόριον και την οικονομικήν κίνησιν».

Ρωσία - Οδησσός: Απεργία φορτοεκφορτωτών, Μάρτης 1905

Αυτοί όμως δεν αποτελούσαν παρά μια χούφτα μεταξύ των Ελλήνων της Ρωσίας. Σύμφωνα με τις επίσημες απογραφές του τσαρικού κράτους, οι ελληνικοί πληθυσμοί στα τέλη του 19ου αιώνα ανέρχονταν σε 207.536 (αριθμός που αυξήθηκε την περίοδο του Α' Παγκοσμίου Πολέμου, κυρίως λόγω των προσφυγικών ροών από τον Πόντο). Οι περισσότεροι εξ αυτών ήταν άνθρωποι του μόχθου, που κατέφυγαν εκεί από ανάγκη, είτε ως πρόσφυγες εθνικών διώξεων και πολέμων είτε ως οικονομικοί μετανάστες («με τις αποσκευές τους στη ράχη»).

Ποιος και γιατί κλείνει τα εργοστάσια; Με αφορμή το κλείσιμο του εργοστασίου «Froneri»

Η «Froneri» αποφάσισε να κλείσει το εργοστάσιό της στον Ταύρο, που ήταν το μεγαλύτερο εργοστάσιο παραγωγής παγωτού στην Ελλάδα. Το εργοστάσιο είχε εξαγοράσει το 2006 η «Nestle Hellas» από τη ΔΕΛΤΑ.

 

Η «Froneri» είναι η δεύτερη μεγαλύτερη εταιρεία παραγωγής παγωτού στον κόσμο. Εχει εγκαταστάσεις σε Ευρώπη, Μέση Ανατολή, Αργεντινή, Αυστραλία, Βραζιλία, Φιλιππίνες και Νότια Αφρική.

Στο εργοστάσιο της «Froneri» στον Ταύρο παράγονταν όλα τα παγωτά με σήματα που είχε δημιουργήσει η ΔΕΛΤΑ, όπως «BOSS», «Magnum» και «Nirvana», γιατί είχαν από τα μεγαλύτερα μερίδια στην αγορά, ενώ είχαν πωλήσεις και εκτός της Ελλάδας, στις χώρες των Βαλκανίων και αλλού.

Η εταιρεία «Froneri» είναι κοινοπραξία της «Nestle» και της βρετανικής «R&R Ice Cream», στον τομέα του παγωτού, των κατεψυγμένων τροφίμων και των γαλακτοκομικών ψυγείου. Είναι νέα εταιρεία, δημιουργήθηκε τον Οκτώβρη του 2016. Εχει πωλήσεις ύψους περίπου 2,6 δισ. ευρώ, δραστηριοποιείται σε 22 χώρες του κόσμου και απασχολεί περίπου 15.000 εργαζόμενους (πηγή «News.gr»).

Αρα είναι διεθνικό μονοπώλιο, όπως και οι εταιρείες που τη δημιούργησαν.

Την ίδια ώρα, σύμφωνα με τα δημοσιευμένα οικονομικά αποτελέσματα της «Nestle Hellas» (πηγή ΑΠΕ-ΜΠΕ), με αύξηση πωλήσεων έκλεισε το 2016 και ο κύκλος εργασιών διαμορφώθηκε στα 372 εκατ. ευρώ, έναντι 365 εκατ. ευρώ το 2015. Ενώ σημειώθηκε αύξηση κερδοφορίας στα 52 εκατ. ευρώ, από 34 εκατ. ευρώ το 2015.

Προκύπτει το ερώτημα: Πώς μια κοινοπραξία, που ολοκληρώθηκε μόλις τον Οκτώβρη του 2016 εντάσσοντας το εργοστάσιο στη δύναμή της, το κλείνει. Και την ίδια ώρα, στην ανακοίνωσή της αναφέρει ότι «η ελληνική αγορά παγωτού είναι και θα συνεχίσει να αποτελεί προτεραιότητα για τη "Froneri HELLAS"». Επικαλείται ζημιές και σύμφωνα με τον ισολογισμό της το 2016 (για μόνο τρεις μήνες λειτουργίας) οι ζημιές διαμορφώθηκαν σε 9,8 εκατ. ευρώ.