«To όνομά του και το έργο του θα ζήσουν στους αιώνες!»

«Οι φιλόσοφοι μονάχα εξηγούσαν με διάφορους τρόπους τον κόσμο, το ζήτημα, όμως, είναι να τον αλλάξουμε». 
ΚΑΡΛ ΜΑΡΞ: «Θέσεις για τον Φόυερμπαχ».

«To όνομά του και το έργο του θα ζήσουν στους αιώνες!» Ετσι έκλεινε το λόγο του πάνω στον τάφο του Καρλ Μαρξ, στις 18 Μάρτη 1883, δηλαδή τέσσερις μέρες μετά το θάνατό του (πέθανε στις 14 Μάρτη 1883), ο Φρίντριχ Ενγκελς. Δεν ήταν λόγια προφητικά, ούτε η έκφραση βαθιού συντροφικού συναισθήματος του Ενγκελς για το θάνατο του ανθρώπου που, στην εποχή εδραίωσης του καπιταλισμού, άνοιξε το δρόμο στην εργατική τάξη για να γίνει από τάξη καθεαυτή τάξη για τον εαυτό της, προκειμένου να διαδραματίσει τον ιστορικό της ρόλο στην κοινωνική εξέλιξη. Αυτά τα λόγια ειπώθηκαν βασισμένα στη βαθιά επίγνωση του επιστημονικού θεωρητικού έργου και της δράσης του θεμελιωτή της κοσμοθεωρίας της εργατικής τάξης. Και αυτό ο Ενγκελς το γνώριζε καλύτερα απ' τον καθένα, αφού και ο ίδιος ήταν «τέκνο της ίδιας εποχής» με τον Μαρξ και αχώριστοι σύντροφοι στη διαμόρφωση της κοσμοθεωρίας της εργατικής τάξης αλλά και στην επαναστατική δράση. Δίκαια, μετά το θάνατο του Μαρξ, η επιστημονική κοσμοθεωρία της εργατικής τάξης πήρε τ' όνομά του: «Μαρξισμός».

Ο Καρλ Μαρξ γεννήθηκε στις 5 Μάη 1818 στην πόλη Τριρ της Πρωσίας. Αφού τέλειωσε το γυμνάσιο, ο Μαρξ πήγε στο Πανεπιστήμιο, στην αρχή στη Βόννη και έπειτα στο Βερολίνο, όπου σπούδασε νομικά, προπαντός όμως ιστορία και φιλοσοφία. Τέλειωσε το Πανεπιστήμιο το 1841 με μια διδακτορική διατριβή για τη φιλοσοφία του Επίκουρου.

Ενσάρκωνε τη σχέση θεωρίας και πράξης

Με τον Φρίντριχ Ενγκελς συνδέθηκε το Σεπτέμβρη του 1844 στο Παρίσι, που από τότε έγινε ο πιο στενός του φίλος. Μαζί πήραν ενεργότατο μέρος στην τοτινή κοχλάζουσα ζωή των επαναστατικών ομάδων του Παρισιού (ιδιαίτερη σημασία είχε η θεωρία του Προυντόν, που ο Μαρξ την καταπολέμησε αποφασιστικά στην «Αθλιότητα της Φιλοσοφίας» το 1847) και επεξεργάστηκαν -παλεύοντας επίμονα ενάντια στις διάφορες θεωρίες του μικροαστικού σοσιαλισμού- τη θεωρία και την τακτική του επαναστατικού προλεταριακού σοσιαλισμού - κομμουνισμού. Το 1845, ύστερα από επιμονή της πρωσικής κυβέρνησης, ο Μαρξ απελάθηκε από το Παρίσι ως επικίνδυνος επαναστάτης και πήγε στις Βρυξέλλες. Την άνοιξη του 1847, οι Μαρξ και Ενγκελς προσχώρησαν στην «Ενωση των Κομμουνιστών» και πήραν μέρος στο II Συνέδριό της (Νοέμβρης 1847, στο Λονδίνο), όπου έπαιξαν εξέχοντα ρόλο. Με εντολή του Συνεδρίου συνέταξαν και το περίφημο «Μανιφέστο του Κομμουνιστικού Κόμματος», που εκδόθηκε το Φλεβάρη του 1848. Στο έργο αυτό εκθέτονταν, με μεγαλοφυή σαφήνεια και διαύγεια, η νέα κοσμοαντίληψη, ο συνεπής υλισμός, που αγκαλιάζει και την περιοχή της κοινωνικής ζωής, η διαλεκτική ως η πιο ολόπλευρη και η πιο βαθιά διδασκαλία της εξέλιξης, η θεωρία της ταξικής πάλης και ο κοσμοϊστορικός επαναστατικός ρόλος του προλεταριάτου, του δημιουργού της νέας, της κομμουνιστικής κοινωνίας.

Η νέα θεωρία επιβεβαιώθηκε περίλαμπρα από την πορεία των επαναστατικών γεγονότων του 1848 - 1849, όπως επιβεβαιώθηκε αργότερα και απ' όλα τα προλεταριακά κινήματα όλων των χωρών του κόσμου. Με τη νίκη της αντεπανάστασης, ο Μαρξ παραπέμφθηκε σε δίκη και κατόπιν απελάθηκε από τη Γερμανία (16 Μάη 1849). Αρχικά πήγε στο Παρίσι. Απελάθηκε, όμως, και από κει και πήγε στο Λονδίνο, όπου έμεινε ως το τέλος της ζωής του. Από κει ο Μαρξ διεξήγε αμείλικτο πόλεμο εναντίον των θεωριών και των ρευμάτων του μικροαστικού και γενικότερα του μη προλεταριακού σοσιαλισμού, που κυριαρχούσαν τότε. Σε μια σειρά ιστορικές εργασίες επεξεργάστηκε την υλιστική του θεωρία, αφιερώνοντας τις δυνάμεις του κυρίως στη μελέτη της Πολιτικής Οικονομίας. Την επιστήμη αυτή ο Μαρξ την επαναστατικοποίησε στα έργα του «Η Κριτική της Πολιτικής Οικονομίας» (1859) και «Το Κεφάλαιο» (τ. 1, 1867).

Στο μεγαλοφυές έργο του, «Το Κεφάλαιο», μελετώντας τον κεφαλαιοκρατικό τρόπο παραγωγής, αποκαλύπτει τις εσωτερικές του αντιφάσεις, αποδεικνύοντας ότι το ξεπέρασμά του και η αντικατάστασή του από έναν ανώτερο τρόπο παραγωγής, τον κομμουνιστικό, είναι το νομοτελειακό, ότι ως τρόπος παραγωγής έχει ιστορικά όρια. Δίνοντας, ταυτόχρονα, και το εργαλείο της πρόβλεψης, σε σχέση με την εξέλιξή του ως κοινωνικοοικονομικού σχηματισμού.

Το 1864 ιδρύθηκε στο Λονδίνο η Ι Διεθνής, η «Διεθνής ένωση των εργατών». Ο Μαρξ ήταν η ψυχή αυτής της οργάνωσης, ήταν εκείνος που έγραψε την πρώτη «Διακήρυξή» της, καθώς και μια σειρά αποφάσεις, δηλώσεις και διακηρύξεις της. Ο Μαρξ, συνενώνοντας το εργατικό κίνημα των διαφόρων χωρών, προσπαθώντας να κατευθύνει στην κοίτη μιας κοινής δράσης τις διάφορες μορφές του μη προλεταριακού, του προμαρξικού σοσιαλισμού (Ματζίνι, Προυντόν, Μπακούνιν, αγγλικός φιλελεύθερος τρεϊντγιουνιονισμός, λασσαλικές ταλαντεύσεις προς τα δεξιά στη Γερμανία κλπ.) και καταπολεμώντας τις θεωρίες τους, σφυρηλάτησε μια ενιαία τακτική της προλεταριακής πάλης της εργατικής τάξης των διαφόρων χωρών.

Υστερα από την ήττα της Κομμούνας του Παρισιού (Μάρτης - Μάης 1871), την πείρα της οποίας κατέγραψε με το θαυμάσιο έργο του «Ο εμφύλιος πόλεμος στη Γαλλία», με την επίσης θαυμάσια εισαγωγή του Ενγκελς για τη «Δικτατορία του Προλεταριάτου», και ύστερα από τη διάσπαση της Διεθνούς από τους μπακουνιστές, έγινε αδύνατη η παραμονή της Διεθνούς στην Ευρώπη. Ετσι, μετά το Συνέδριο της Διεθνούς στη Χάγη (1872), ο Μαρξ εξασφάλισε τη μεταφορά του Γενικού Συμβουλίου της Διεθνούς στη Νέα Υόρκη. Η Διεθνής εκπλήρωσε έτσι τη διεθνή της αποστολή και παραχώρησε τη θέση της σε μια εποχή απροσμέτρητα πιο μεγάλης ανόδου του εργατικού κινήματος σε όλες τις χώρες του κόσμου, συγκεκριμένα στην εποχή της ανάπτυξής του σε πλάτος, στην εποχή της δημιουργίας μαζικών σοσιαλιστικών εργατικών κομμάτων στα πλαίσια κάθε εθνικού κράτους. Η εντατική δράση στη Διεθνή και η ακόμη πιο εντατική απασχόληση του Μαρξ με τη συγγραφή «Του Κεφαλαίου», υπόσκαψαν οριστικά την υγεία του.

Ιστορική αναγκαιότητα της εποχής

Η εμφάνιση του μαρξισμού ήταν ιστορική αναγκαιότητα της εποχής. Δεν εμφανίστηκε από το πουθενά, ούτε και ήταν προϊόν της δημιουργικής φαντασίας του Μαρξ. «Ολη η μεγαλοφυΐα του Μαρξ -έλεγε ο Λένιν- βρίσκεται στο ότι έδωσε απαντήσεις στα ερωτήματα που είχε ήδη θέσει η πρωτοπόρα σκέψη της ανθρωπότητας. Η διδασκαλία του γεννήθηκε σαν κατευθείαν κι άμεση συνέχιση της διδασκαλίας των πιο μεγάλων εκπροσώπων της φιλοσοφίας, της πολιτικής οικονομίας και του σοσιαλισμού». (Λένιν: «Για τον Καρλ Μαρξ και τη θεωρία του»).

Από τον Μαρξ η εργατική τάξη απέκτησε τη συνείδηση της θέσης της στην ιστορική εξέλιξη, ως υποκείμενο του περάσματος της κοινωνίας από τον καπιταλισμό στον κομμουνισμό. «Οπως ο Δαρβίνος ανακάλυψε το νόμο εξέλιξης της οργανικής φύσης -λέει ο Ενγκελς- έτσι ο Μαρξ ανακάλυψε το νόμο της εξέλιξης της ανθρώπινης ιστορίας: Το σκεπασμένο ίσαμε τώρα με ιδεολογικά επιστρώματα απλό γεγονός, ότι οι άνθρωποι, πριν απ' όλα, πρέπει να τρώνε, να πίνουν, να έχουν κατοικία και να ντύνονται, προτού αρχίσουν να ασχολούνται με την πολιτική, την επιστήμη, την τέχνη, τη θρησκεία κλπ. Οτι επομένως η παραγωγή των άμεσων υλικών μέσων συντήρησης και, κατά συνέπεια, η κάθε φορά βαθμίδα της οικονομικής ανάπτυξης ενός λαού ή μιας χρονικής περιόδου, αποτελεί τη βάση απ' όπου εξελίχθηκαν οι κρατικοί θεσμοί, οι αντιλήψεις για το δίκαιο, την τέχνη, ακόμα και οι θρησκευτικές παραστάσεις των ανθρώπων της εποχής, τη βάση απ' όπου επομένως πρέπει να εξηγηθούν και όχι αντίθετα - όπως συνέβαινε ίσαμε τώρα.

Μα αυτό δεν είναι όλο. Ο Μαρξ ανακάλυψε, επίσης, τον ειδικό νόμο κίνησης του σημερινού κεφαλαιοκρατικού τρόπου παραγωγής και της αστικής κοινωνίας που προέρχεται απ' αυτόν. Με την ανακάλυψη της υπεραξίας, φωτίστηκαν με μιας όλα, ενώ όλες οι προηγούμενες έρευνες, τόσο των αστών οικονομολόγων όσο και των σοσιαλιστών κριτικών, είχαν πλανηθεί στο σκοτάδι».

Ο Μαρξ απέδειξε λοιπόν επιστημονικά το αναπόφευκτο του περάσματος από τον καπιταλισμό στον κομμουνισμό, στην αταξική κοινωνία. Απέδειξε όμως ότι γι' αυτό το πέρασμα, όπως γενικά το πέρασμα από έναν κοινωνικοοικονομικό σχηματισμό σε άλλον, κινητήριος μοχλός είναι η ταξική πάλη. «Ολη η ως τώρα ιστορία των κοινωνιών είναι ιστορία της ταξικής πάλης», γράφει μαζί με τον Ενγκελς.(Μανιφέστο του Κομμουνιστικού Κόμματος).

Την οποία, όπως είπε ο ίδιος, δεν την ανακάλυψε αυτός, αλλά άλλοι πριν απ' αυτόν.

Πράγματι ο ίδιος ο Μαρξ έλεγε για το έργο του πως «ό,τι καινούριο έκανα εγώ ήταν για να αποδείξω:

1. Οτι η ύπαρξη των τάξεων συνδέεται απλώς με ορισμένες φάσεις ανάπτυξης της παραγωγής,

2. ότι η ταξική πάλη οδηγεί αναγκαστικά στη δικτατορία του προλεταριάτου,

3. ότι η ίδια αυτή η δικτατορία αποτελεί μονάχα το πέρασμα στην κατάργηση όλων των τάξεων και σε μια αταξική κοινωνία». (Κ. Μαρξ - Φρ. Ενγκελς, «Διαλεχτά Εργα», τ. 1, σελ. 530).

Από τον Μαρξ, η εργατική τάξη απέκτησε τη συνείδηση της θέσης της στην ιστορική εξέλιξη, ως υποκείμενο του περάσματος της κοινωνίας από τον καπιταλισμό στον κομμουνισμό.